تحلیل ادراک گردشگران داخلی از منظر چند حسی شهر یزد با تأکید بر حواس پنج‌گانه

نوع مقاله : علمی - پژوهشی مستقل

نویسندگان

1 گروه جغرافیای انسانی و برنامه ریزی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 گروه جغرافیای انسانی و برنامه‌ریزی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

پژوهش حاضر باهدف بررسی و تحلیل تجربیات گردشگران شهر یزد بر اساس ابعاد پنج‌گانه حسی و ارزیابی تأثیر این ابعاد بر ادراک کلی آن‌ها از منظر شهر یزد انجام شد. این مطالعه، به‌عنوان پژوهشی کاربردی در گروه تحقیقات توصیفی - تحلیلی، به‌صورت کمی و با روش پیمایشی اجرا شد. ابزار گردآوری داده‌ها، پرسش‌نامه محقق ساخته‌ای بود که روایی صوری آن توسط کارشناسان تأیید و پایایی آن با ضریب آلفای کرونباخ (94/0) احراز شد. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار تحلیل معادلات ساختاری (PLS-SEM) برای بررسی روابط بین ابعاد حسی و منظر چند حسی تحلیل شدند. نتایج آزمون فرضیه‌ها نشان داد که از میان متغیرهای حسی، بینایی تنها متغیری است که رابطه معناداری با منظر حسی شهر ندارد (t=0.144, β=-0.009)؛ بنابراین فرضیه مربوط به آن رد شد. در مقابل، چهار متغیر دیگر (شنوایی، چشایی، لامسه و بویایی) دارای رابطه مثبت و معناداری با «منظر حسی یزد» بودند. بیشترین تأثیر مربوط به حس لامسه (t=7.201, β=0/360) و سپس شنوایی (t=6.107, β=0.328) و چشایی (t=5.936, β=0.286) است، درحالی‌که تأثیر حس بویایی (t=3.807, β=0.194) ضعیف‌تر اما همچنان معنادار است. همچنین، تمامی ضرایب بار عاملی شاخص‌ها بالاتر از حد مجاز 4/0 قرار داشتند و روایی همگرایی مناسبی را نشان دادند. میانگین واریانس استخراجی (AVE) برای تمامی متغیرها بالاتر از 0.5 بود که نشان‌دهنده همبستگی قوی بین شاخص‌ها و سازه‌های مربوطه است. مقادیر آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی نیز بالاتر از 7/0 بود که پایایی داخلی مناسب مدل اندازه‌گیری را تأیید می‌کند. درنهایت، مقدار GOF محاسبه‌شده (673/0) بیانگر برازش قوی کلی مدل است.  

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. باصولی، مهدی و امیدواری، سمیه. (1400). صندوق‌خانه، منظر خلوت در خانه ایرانی (بررسی خانه‌های سنتی یزد). باغ نظر، 18(104)، 29-44.
  2. جوادیان کوتنایی، زهره؛ سلطان‌زاده، حسین و کریمی‌فرد، لیلی. (1404). نقش جغرافیا بر روند شکل‌گیری فضاهای باز در خانه‌های روستایی مازندران. گردشگری فرهنگ، 6 (20)، 46-57.
  3. حافظ‌نیا، محمدرضا. (1387). مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. چاپ چهاردهم. تهران: انتشارات سمت.
  4. حبیبی، آرش و جلال‌نیا، راحله. (1401). حداقل مربعات جزئی. تهران: نشر نارون.
  5. دلشاد، علی و کنجکاو منفرد، امیررضا. (1404). شناسایی و اولویت‌بندی سازه‌های گردشگری آبی استان یزد. گردشگری و توسعه، 14(1)، 17-36.
  6. ربانی، طاها؛ رضایی، محمدرضا و اروجی، حسن. (1404). تحلیل راهبردی بازیگران گردشگری شهری بافت تاریخی با رویکرد چند موضوع - چند بازیگر مطالعه موردی: بافت تاریخی شهر یزد. مجله گردشگری شهری، 12(1)، 61-79.
  7. روستا، مریم؛ شعله، مهسا و امیری، نگین. (1402). بررسی تحلیلی غنای حسی در بازشناخت فضای شهری با تمرکز بر حواس بویایی و چشایی، نمونه موردمطالعه: خیابان حافظ شیراز. نشریه علمی مطالعات شهری، (12)، 48، ۲۹-42.
  8. سرمدی، صدف؛ شاهچراغی، آزاده و کریمی‌فرد، لیلا. (1399). فرایند ادراک منظر بر پایه ادراکات حسی و عقلی. نشریه علمی باغ نظر، (17)، 88، ۲۷ - 38.
  9. سیف‌الدینی، فرانک؛ رهنمایی، محمدتقی؛ فرهودی، رحمت‌الله و جعفری مهرآبادی، مریم. (1393). روش‌شناسی مطالعات منظر شهری در گردشگری. مجله برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، 3 (8)، ۳۱-52.
  10. طرح جامع شهر یزد. (1386). وزارت مسکن و شهرسازی، سازمان مسکن و شهرسازی استان یزد، جلد 1، پاییز.
  11. فتحی‌پور، انیس و اختیاری، مریم. (1399). استخراج و ارزیابی شاخص‌های مؤثر بر کیفیت منظر چند حسی در باغ ایرانی، مطالعه موردی: باغ ارم شیراز. مجله محیط‌شناسی، 46 (3)، ۴۳۷ - 454.
  12. فرجی، مهسا؛ تبریزی، نازنین و میرزایی، روزبه. (1399). بررسی گردشگری چند حسی در شهر تبریز با رویکرد حس مکان. فصلنامه گردشگری شهری، 7 (4)، ۶۱ - 74.
  13. قربان‌پور، مریم و روزگاری، الهه. (1400). بررسی نقش منظر حسی مبتنی بر حواس در شکل‌گیری ارتباط انسان- محیط، مطالعه موردی: بخش مرکزی شهر لنگرود. ششمین همایش ملی معماری و شهر پایدار. دانشکده مهندسی معماری و شهرسازی دانشگاه شهید رجایی، اسفندماه.
  14. محمودی، مهناز. (1385). بادگیر، جذابیت سیما و منظر شهر یزد. نشریه باغ نظر، (5).
  15. منصوری، مریم السادات. (1391). منظر حسی رابطه میان منظر محسوس و فضای عمومی. نشریه منظر، (21)، 22.
  16. مهدوی‌پور، حسین؛ اخوان، فرناز و آدرسی، مسعود. (1393)، در جستجوی مفهوم حس مکان در خانه‌های معاصر یزد. اولین همایش ملی عمران معماری و توسعه پایدار، دانشگاه پیام نور یزد.
  17. ناتری، نصیر و تیلاب، شقایق. (1396). روش تحقیق. تهران: انتشارات خط‌خطی.
  18. Agapito, D., Pinto, P., & Mendes, J. (2017). Tourists' memories, sensory impressions and loyalty: In loco and post-visit study in Southwest Portugal. Tourism Management, 58, 108-118.https://doi.org/10.1016/j.tourman.2016.10.015
  19. Barnes, S. J., Mattsson, J., & Sørensen, F. (2014). Destination brand experience and visitor behavior: Testing a scale in the tourism context. Annals of tourism research, 48, 121-139.https://doi.org/10.1016/j.annals.2014.06.002
  20. Basouli, M., & Omidvari, S. (2021). Sanduqkhaneh, the landscape of privacy in Iranian houses (A study of traditional houses in Yazd). Bagh-e Nazar, 18(104), 29-44. [In Persian]
  21. Buzova, D., Cervera‐Taulet, A., & Sanz‐Blas, S. (2020). Exploring multisensory place experiences through cruise blog analysis. Psychology & Marketing, 37(1), 131-140.https://doi.org/10.1002/mar.21286
  22. Buzova, D., Sanz-Blas, S., & Cervera-Taulet, A. (2021). “Sensing” the destination: Development of the destination sensescape index. Tourism Management, 87, 104362. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2021.104362
  23. Chung Chechi, A., Lamberti, L., & Lardaro, T. (2021). Exploring the transformational effects of sensory experiences on tourism. Tourism Management Perspectives, 37, 100789.
  24. Comprehensive Plan of Yazd City. (2007). Ministry of Housing and Urban Development, Yazd Province Housing and Urban Development Organization, Volume 1, Fall. [In Persian]
  25. Delshad, A., & Kanjkavmonfared, A.R. (2025). Identification and Prioritization of Water Tourism Structures in Yazd Province. Tourism and Development, 14(1), 17-36. [In Persian]
  26. Faraji, M., Tabrizi, N., & Mirzaei, R. (2020). Examining multi-sensory tourism in Tabriz with a sense of place approach, Journal of Urban Tourism, 7(4), 61-74. [In Persian]
  27. Fathi Pour, A., & ekhtiari, M. (2020). Extraction and evaluation of effective indicators on multi-sensory landscape quality in Iranian gardens: Case study of Eram Garden in Shiraz. Environmental Journal, 46(3), pp. 437-454. [In Persian]
  28. Ghorbanpour, M., & Roazgari, E. (2021). Investigating the role of sensory landscape based on senses in the formation of human-environment relationships: Case study of central Langeroud, Sixth National Conference on Sustainable Architecture and City, Shahid Rajaei University, March. [In Persian]
  29. Habibi, A., & Jalalian Neia, R. (2022). Partial least squares, Tehran, Narvan Publishing. [In Persian]
  30. Hafeznia, M. R. (2008). An introduction to research methods in humanities, 14th edition, Samt Publications, Tehran, Iran. [In Persian]
  31. He, M., Li, J., Li, J., & Chen, H. (2019). A comparative study on the effect of soundscape and landscape on tourism experience. International Journal of Tourism Research, 21(1), 11-22. https://doi.org/10.1002/jtr.2237
  32. Javadian Kotenai, Z., Soltanzadeh, H., & Karimifard, L. (2025). The Role of Geography in the Formation of Open Spaces in Rural Houses of Mazandaran. Cultural Tourism, 6(20), 46-57. [In Persian]
  33. Kah, J. A., Shin, H. J., & Lee, S.-H. (2023). Traveler sensoryscape experiences and the formation of destination identity. In Affect and Emotion in Tourism (pp. 166-185). Routledg.
  34. Kim, Y. G., & Eves, A. (2012). Construction and validation of a scale to measure tourist motivation to consume local food. Tourism Management, 33(6), 1458-1467. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2012.01.015
  35. Li, H., Li, M., Zou, H., Zhang, Y., & Cao, J. (2023). Urban sensory map: How do tourists “sense” a destination spatially?. Tourism Management, 97, 104723. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2023.104723
  36. Lv, X., & McCabe, S. (2020). Expanding theory of tourists’ destination loyalty: The role of sensory impressions. Tourism Management, 77, 104026.https://doi.org/10.1016/j.tourman.2019.104026
  37. Mahdavi Pour, H., Akhavan, F., & Adrasi, M. (2014). Searching for the concept of sense of place in contemporary houses of Yazd, First National Conference on Civil Engineering, Architecture, and Sustainable Development, Payame Noor University of Yazd. [In Persian]
  38. Mahmoodi, M. (2006). Wind catchers: The charm of the image and landscape of Yazd, Bagh Nazar Journal, 5. [In Persian]
  39. Mansouri, M. A-S. (2012). Sensory landscape: The relationship between tangible landscape and public space, Journal of Landscape, 21, 1-22.  [In Persian]
  40. Masterson, V. A., Stedman, R. C., Enqvist, J., Tengö, M., Giusti, M., Wahl, D., & Svedin, U. (2017). The contribution of sense of place to social-ecological systems research: a review and research agenda. Ecology and Society, 22(1). https://www.jstor.org/stable/26270120
  41. Meetiyagoda, L., Mahanama, P., Ley, A., & Amarawickrama, S. (2024). A ladder of sense of place: Case study of Crow Island Beach Park, Sri Lanka. Cities, 145, 104695. https://doi.org/10.1016/j.cities.2023.104695
  42. Nateri, N., & Tilab, S. (2017). Research method. Khatt Khatti Publications, Tehran. [In Persian]
  43. Pan, S., & Ryan, C. (2009). Tourism sense‐making: The role of the senses and travel journalism. Journal of Travel & Tourism Marketing, 26(7), 625-639. https://doi.org/10.1080/10548400903276897
  44. Porteous, J. D. (1985). Smellscape. Progress in Physical Geography, 9(3), 356-378. https://doi.org/10.1177/030913258500900303
  45. Qiu, M., Zhang, J., Zhang, H., & Zheng, C. (2018). Is looking always more important than listening in tourist experience? Journal of Travel & Tourism Marketing, 35(7), 869-881. https://doi.org/10.1080/10548408.2018.1445064
  46. Rabbani, T., Rezaei, M. R., & Oruji, H. (2025). Strategic analysis of urban tourism stakeholders in the historic fabric with a multi-issue multi-actor approach (Case study: Historic fabric of Yazd city). Journal of Urban Tourism, 12(1), 61-79. [In Persian]
  47. Rembulan, C. L., Kusumowidagdo, A., & Rahadiyanti, M. (2023). Exchanged actors behind the creation of sense of place value in indigenous tourism enterprise Karangrejo Borobudur Indonesia. Journal of Enterprising Communities: People and Places in the Global Economy, 17(6), 1209-1251. https://doi.org/10.1108/JEC-02-2022-0022
  48. Roosta, M; Shoaleh, M & Amiri, N. (2023). An analytical study of sensory richness in recognizing the urban space of Hafez Street in Shiraz, focusing on the senses of smell and taste. Journal of Urban Studies, 12(48), pp. 29-42. [In Persian]
  49. Sarmadi, S., Shahcheraghi, A., & Karimi Fard, L. (2020). The process of perceiving landscape based on sensory and cognitive perceptions. Journal of Bagh Nazar, 17(88), 27-38. [In Persian]
  50. Seyfalddini, F; Rahnemaei, M T; Farhoudi, R & Jafari Mehrabadi, M. (2014). Methodology of urban landscape studies in tourism. Journal of Tourism Planning and Development, 3(8), 31-52. [In Persian]
  51. Sun, H., Xu, H., Sun, S., Li, H., & Wang, S. (2025). Beyond Visual Appeal: The Impact of Multisensory Experience of Hotel Marketing and Review Images on Sales. Journal of Travel Research.
  52. Wang, J. C., Santoso, H. B., Changkaew, L., Tamtama, G. I. W., & Windasari, N. A. (2025). Virtual Reality in Dark Tourism: Multisensory Virtual Tourism Experiences with Thermal Stimuli. ACM Journal on Computing and Cultural Heritage.
  53. Wen, X., & Li, W. (2024). Integration of Five Senses Landscape and Recreation Tourism: Research on Countermeasures for High Quality Development of Recreation Tourism in China. Landscape and Urban Horticulture, 6(1), 40-45.
نشریه گردشگری شهری
دوره 12، شماره 2
مرداد 1404
صفحه 81-98

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار