ارزیابی پایداریِ گردشگری در اماکن تاریخی‌ـ فرهنگی با استفاده از مدل جاپای بوم‏شناختی (مطالعة موردی: خانة کرد، شهر سنندج)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی مستقل

نویسندگان

1 استادیار گروه شهرسازی، دانشکدة هنر و معماری، دانشگاه کردستان

2 کارشناس ارشد برنامه‏ریزی شهری، دانشکدة هنر و معماری، دانشگاه کردستان

چکیده

در دو دهة اخیر، با ظهور پارادایم توسعة پایدار در صنعت گردشگری، در عرصه‏های علمی و اجرایی و در سطح ملی و بین‏المللی نگرانی‏های فزاینده‏ای در‌خصوص تأثیرات نامطلوب و مخرب گردشگری انبوه مطرح شد. بنابراین، مطالعات و اقدامات تجربی زیادی برای عملیاتی‌کردن مفهوم توسعة پایدار و مدل‏های ارزیابی آن صورت پذیرفته است. اما به‌رغم همة این اقدامات، نتایج حاصل از پیشرفت به‏سوی پایداری مطلوب نبوده است. از طرف دیگر، مطالعات نخستین در کشور نیز حاکی از وجود چالش‏های عمده در جهت دستیابی به پایداری توسعة گردشگری به‏ویژه در اماکن تاریخی‌ـ فرهنگی است. بنابراین، در این پژوهش سعی شده با روشی توصیفی‌ـ تحلیلی و با تکیه بر مطالعات کتابخانه‏ای‌ـ اسنادی و مطالعات میدانی، پایداری گردشگری در ((خانة کرد)) شهر سنندج به‏منزلة یکی از اماکن تاریخی‌ـ فرهنگی ارزیابی شود. به این منظور، علاوه بر گردآوری داده‏ها و اطلاعات مورد نیاز اولیه در مورد این مکان تاریخی‌ـ فرهنگی، پرسش‏نامه‏ای نیز در میان گردشگران مراجعه‏کننده به این مکان (در سال 1391) توزیع شد تا خود میزان تولید زباله و استفاده از سوخت‏های مختلف برای حمل‌و‌نقل را بیان کنند. با توجه به اینکه تعداد گردشگران خانة کرد به‏طور متوسط سالیانه 11034 نفر است، بنابراین حجم نمونة آماری با استفاده از فرمول کوکران 371 نفر برآورد شد. به‏منظور ارزیابی سطح پایداری نیز از مدل جاپای بوم‏شناختی استفاده شده است. این مدل می‏تواند میزان پایداری را به‏صورت کمّی و در قالب میزان زمینی که تأمین‌کنندة نیازهای گردشگران به این مکان است مشخص کند. یافته‏های پژوهش نشان داد که میزان جاپای بوم‏شناختی گردشگری برای خانة کرد در سال 1391 برابر با 39/1783 هکتار جهانی بوده است. با توجه به مساحت 6/3850 هکتاری این عمارت، می‏توان گفت این مکان توانایی جبران فشارهای زیست‏محیطی گردشگری را ندارد و برای جبران این تأثیرات به فضاهای پشتیبان نیازمند است. در میان بخش‏های مختلف جاپا نیز، مصرف سوخت برای حمل‌ونقل بیشترین میزان را به خود اختصاص داده است.

کلیدواژه‌ها


1. اسماعیل‏زاده، حسن؛ صرافی، مظفر؛ توکلی‌نیا، جمیله (1390). نشریة علوم محیطی، س9، ش2، ص119ـ142.
2. تقوایی، مسعود؛ صفرآبادی، اعظم (1390).  «نقش مدیریت شهری در دستیابی به توسعة پایداری گردشگری شهری مطالعة موردی: شهر کرمانشاه»، مجلة جغرافیای مناطق خشک، س اول، ش 4، ص35ـ52.
3. رضوانی، محمدرضا؛ سلمانی، محمد؛ قنبری‌نسب، علی؛ باغیانی، حمیدرضا (1389). «جا‌پای بوم‏شناختی؛ رویکردی نو برای سنجش تأثیرات زیست‏محیطی (مفهوم، کاربرد و سنجش آن)»، فصل‌نامة جغرافیا و توسعه، ش 20، ص145ـ166.
4. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کردستان (1384). طرح جامع توسعة گردشگری استان کردستان، مهندسان ‏مشاور ‏تدبیر شهر.
5. سرایی، محمدحسین؛ زارعی، فرشاد (1388). «جا‌پای بوم‏شناختی (EF) به‌منزلة شاخص سنجش پایداری اجتماعات»، مجلة محیط‌شناسی، ش 50، ص 15ـ26.
6. شکور، علی؛ قریشی، محمد باسط؛ لشکری، مریم؛ جعفری، مهتاب (1390). «ارزیابی و سنجش چگونگی پایداری گردشگری در بهشت گم‌شدة بوان ممسنی با استفاده از مدل ردپای اکولوژیک»، فصل‌نامة نگرش‏های نو در جغرافیای انسانی، س 3، ش 3.
7. عباس‌پور، مصطفی (1386). انرژی، محیط و توسعة پایدار، تهران: انتشارات دانشگاه شریف.
8. Bagliani,M., Galli, A., Niccolucci, V., Marchettini, N.2008. Ecological footprint analysis applied to a sub-national area: the case of the province of siena, Italy.
9. GFN – Global Footprint Network, 2011. http://www. Footprint network. org/en/index.php.
10. Gossling, S & Hansson, C & Horstmeier, O and Saggel, S.2002. Ecological footprint analysis as a tool to assess tourism sustainability, Ecological Economies, Vol43, pp 199-211.
11. Gottlieb,D, Kissinger,M, Vigoda-Gadot,E, Haim,A.2012. Analyzing the ecological footprint at the institutional scale – The case of an Israeli high-school, journal of Ecological Indicators 18, pp 91–97.
12. Guzman, J.S & Marrero, M and Ramirez, A.2013.Methodology for determining the ecological footprint of the construction residential building in Andalusia(Spain), Ecological Indicators, Vol 25, pp 239-249.
13. Hadley, S.W., Erickson III, D.J., Hernandez, J.L., Thompson, S.L., 2004. Future U.S. energy use for 2000–2025 as computed with temperatures from a global climate prediction model and energy demand model. Paper presented at 24th US AEE/IAEE North American Conference, Washington, DC.
14. Hanandeh, A.E.2013. Quantifying the carbon footprint of religious tourism: the case of Hajj, Journal of cleaner Production, in press.
15. Holden, E., 2004. Ecological footprints and sustainable urban form. Journal of Housing and the Built Environment.
16. Hunter, C., Shaw, J., 2007. The ecological footprint as a key indicator of sustainable tourism. Tourism Management 28: pp 46–57.
17. Jia,J,Zhao,J,Deng,H and Duan,J.2010. Ecological footprint simulation and prediction by ARIMA model—A case study in Henan Province of China, Ecological Indicators 10 , pp 538–544.
18. Johnson, P.A.2003. Exploring the ecological footprint of tourism in Ontorio. A thesis presented to the University of Waterloo in full filment of the thesis requirement for the degree of Master of Arts in Geography.
19. Kissinger, M., Gottlieb, D.2010.Place oriented ecological footprint analysis: the case of Israel’s grain supply ,Ecological Economics 69, pp 1639–1645.
20. Martın-Cejas, R.R., Ramırez Sanchez., P.P.2010. Ecological footprint analysis of road transport related to tourism activity: The case for Lanzarote Island. Tourism Management 31: pp 98–103.
21. Meehl, G.A., Stocker, T.F., Collins, W.D., Friedlingstein, P., Gaye, A.T., Gregory, J.M., Kitoh, A., Knutti, R., Murphy, J.M., Noda, A., Raper, S.C.B., Watterson, I.G., Weaver, A.J., Zhao, Z.-C., 2007. Global climate projections. In: Solomon, S., Qin, D., Manning, M., Chen, Z., Marquis, M., Averyt, K.B., Tignor, M., Miller, H.L. (Eds), Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom.
22. Moran, D., Wackernagel, M., Kitzes, J.A., Goldfinger, S.H., Boutaud, A., 2008. Measuring sustainable development – nation by nation. Ecological Economics 64, pp 470–474.
23. Mostafa, M.M., Nataraajan, R.2009. A neuro-computational intelligence analysis of the ecological footprint of nations. Computational Statistics and Data Analysis 53: 3516_3531.
24. Neto, F.2003. A new approach to sustainable tourism development: move beyond environmental protection. Natural Resources Forum 27: pp 212-222.
25. Patterson, T & Niccolucci, V and Bastianoni, S.2007. Beyond more is better: Ecological footprint accounting for tourism and consumption in Val di Merse, Italy, Ecological Economies, Vol 62, pp 745-756.
26. Peng, L., Guihua, Y.2007. Ecological footprint study on tourism itinerary products in Shangri-La, Yunnan Province, China. Acta Ecologica Sinica, 27: pp 2954−2963.
27. Pezzetta, W.E., Drossman, H.2005.The Ecological footprint of the Colorado College: An Examination of Sustainability. http://www.coloradocollege.edu/sustainability/ecofootprint.pdf.
28. Ryan, B., 2004. Ecological footprint analysis: An Irish rural study. Irish Geography 37: pp 223-235.
29. Turnera, K., Lenzenb, M., Wiedmannc, T., Barrettc, J.2007. Examining the global environmental impact of regional consumption activities—Part 1: A technical note on combining input–output and ecological footprint analysis. Journal of Ecological economics 62: pp 37-44.
30. Venetoulis, J., Talberth, J.2008. Refinining the ecological footprint. Environmental development sustainable 10: pp 441-469.
31. Wang, B & Chou, F and Lee, Y.2012.Ecological footprint of Taiwan: A discussion of its implications for urban and rural sustainable development, Computers, Environment and urban System, doi:10.1016/j.compenvurbsys.2011.12.004.
32. Zhiying,G and Cuiyan,L.2010. Empirical Analysis on Ecological Footprint of Household.
Consumption in China, Energy Procedia, N5, pp 2387–2391.