تحلیل موانع توسعه گردشگری سیاه در ایران نمونه موردی: (منطقه زلزله‌زده بم)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی مستقل

نویسندگان

1 دانشگاه لرستان، گروه جغرافیا، خرم آباد، ایران

2 استادیار دانشگاه بزرگمهر قائنات

3 دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری

چکیده

یکی از گونه‌های نوظهور و نوین در جهت جذب گردشگر و افزایش مناطق دارای پتانسیل گردشگری در جهان، گردشگری سیاه یا تلخ(Dark Tourism) است. گردشگری سیاه یا تلخ در دنیا مفاهیم و معانی متفاوتی دارد؛ ولی بیشتر از مصیبت‌های غیرعادی همچون زلزله، جنگ، زندان و ... بحث می‌کند. این‌گونه از گردشگری در صورت بومی‌سازی و استفاده بهینه از پتانسیل‌های موجود در کشورمان می‌تواند یکی از گزینه‌های مناسب جهت توسعه گردشگری و جذب گردشگر باشد. لذا هدف از انجام این پژوهش، شناسایی و اولویت‌بندی موانع توسعه گردشگری سیاه در مناطق زلزله‌زده ایران با تأکید بر منطقه بم و ارائه راهکارهای مناسب جهت بهبود وضع موجود است. نوع تحقیق کاربردی و روش بررسی توصیفی- تحلیلی است. برای جمع‌آوری داده‌ها از روش پیمایشی و کتابخانه‌ای استفاده‌شده است. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS و بهره‌گیری از آزمون‌هایی همچون ضریب همبستگی پیرسون، آزمون T تک نمونه‌ای و نیز رگرسیون چندگانه است. نتایج آزمون T بیانگر آن است که ابعاد بازاریابی و ابعاد زیرساختی هر دو با میانگین (20/4) و ابعاد اقتصادی- سرمایه‌گذاری (10/4) بیشترین میانگین را به خود اختصاص داده‌اند؛ کمترین میزان میانگین نیز به شرایط طبیعی منطقه (55/3) و ابعاد فرهنگی منطقه گردشگر پذیر (58/3) متعلق بوده است. نتایج تحلیل رگرسیون چند متغیره نشان می‌دهد، عواملی همچون بازاریابی- تبلیغات، ابعاد اقتصادی و سرمایه‌گذاری و ابعاد و زیرساخت‌های توسعه، با ضریب بتای (568/0) بیشترین نقش را در عدم توسعه گردشگری سیاه در محدوده موردمطالعه داشته‌اند؛ همین‌طور نتایج آزمون همبستگی پیرسون نشان می‌دهد ابعاد بازاریابی- تبلیغات (با ضریب همبستگی 731/0) ابعاد و زیرساخت‌های توسعه (با ضریب همبستگی 50/0) بیشترین میزان همبستگی را با عدم توسعه گردشگری سیاه در منطقه بم داشته‌اند.
 

کلیدواژه‌ها


1)      اردلان، علی؛ هلاکویی نائینی، کوروش؛ افلاطونیان، محمدرضا؛ نکویی مقدم، منصور؛ لاپورته، رونالد؛ نوجی، اریک (1384) تجربه یک مطالعه مبتنی بر جمعیت بررسی نیازها و وضعیت سلامتی در زلزله بم، مجله اپیدمیواوژی ایران، سال اول، شماره 1، صص 46-33.
2)      بامداد، ناصر (1384) شناخت و اداره‌ی بحران: درس‌هایی از زلزله بم، جلد پنجمِ مجموعه مقالات همایش سیاست‌ها و مدیریت برنامه‌های رشد و توسعه در ایران، تهران: موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، صص. 90-71.
3)      پاپلی یزدی، محمدحسین و سقایی، مهدی (1386) گردشگری (ماهیت و مفاهیم)، تهران: انتشارات سمت.
4)      توکلی، حمیدرضا؛ فرج‌زاده، داوود؛ ایزدی، مرتضی؛ جنیدی، نعمت‌الله (1387) بررسی وضعیت تأمین، نگهداری و توزیع مواد غذایی در زلزله­ی بم، مجله طب نظامی، سال دهم، شماره‌ی 1(پیاپی 35)، صص. 20-11.
5)      حاجی‌نژاد، علی؛ جاودان، مجتبی؛ سبزی، برزو (1392) برنامه‌ریزی راهبردی توسعه گردشگری جنگ هم پیوند با سایر جاذبه­ها در استان ایلام، فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری سال 8، شماره‌ی 22، صص. 168-142.
6)      رجبلو، روشنک؛ عباس‌زاده شهری، عباس؛ حسین‌نژاد، اعظم (1388) تحلیل و برآورد خطر زلزله در منطقه سیرجان، رفسنجان، کرمان و بم در استان کرمان، اولین همایش مهندسی منطقه­ای عمران،  2-‌1 اسفند 1388، دانشگاه آزاد واحد خمینی‌شهر، صص. 8-1.
7)      رضوانی، علی‌اصغر (1386) جغرافیا و صنعت توریسم، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
8)      رئیس‌دانا، فریبـرز (۱۳۸۴) اقتصاد بدآمدهای جمعی (با نگاه به زلزلـه بـم)، فصـلنامه رفـاه اجتماعی، سال 3، شماره 13، صص. 88-76.
9)      زیدی، مونا (1391) بررسی پتانسیل توسعه اقتصادی گردشگری سیاه در ایران، اولین همایش ملی گردشگری و طبیعت‌گردی ایران‌زمین، 17 اسفند 1391، دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان، شرکت هم‌اندیشان محیط‌زیست فردا، صص. 18-1.
10)   زرآبادی، زهرا‌سادات و عبدالله، بهار (1392) ارزیابی عوامل مؤثر در توسعه صنعت گردشگری منطقه آزاد چابهار با بهره­گیری از روش فرآیند تحلیل شبکه­ای (ANP)، نشریه علمی- پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران،دوره‌ی 4، شماره‌ی 6، صص. 48-‌37.
11)   ضیایی، علی‌اصغر (1388) جغرافیای گردشگری، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
12)   فیروزجائیان، علی‌اصغر؛ فیروزجائیان، مجتبی؛ هاشمی پطرودی، حمید؛ غلامرضازاده، فاطمه (1392) کاربرد تکنیک مدل‌سازی ساختاری تفسیری - ISM - در مطالعات گردشگری- تحلیلی با رویکرد آسیب‌شناسانه، مجله برنامه­ریزی و توسعه گردشگری، دوره‌ 2، شماره‌ی 6، صص. 159-‌129.
13)   قنبری، سیروس؛ سروری، امید؛ کیانی، سجاد (1391) نقش گردشگری در توسعه‌ی اقتصادی، اجتماعی جزیره‌ی قشم با استفاده از مدل SWOT، اولین همایش ملی توسعه‌ی سواحل مکران و اقتدار جمهوری اسلامی ایران، 30-‌28 بهمن 1391، چابهار، نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، صص. 10-‌1.
14)   کوپر، کریس؛ فلچر، جان؛ گیلبرت، دیوید؛ ون هیل، استفان (1380) اصول و مبانی جهانگردی، ترجمه اکبر غمخوار، چاپ اول، تهران: انتشارات فرآماد.
15)   15.گزارش دبیرخانه ستاد راهبردی و سیاستگزاری بم (1383) زلزله بم و برنامه بازسازی مناطق آسیب‌دیده.
16)   نژاد ایرانی، فرهاد؛ علوی متین، یعقوب؛ اشرف‌پور، عظیمه (1390) بررسی موانع توسعه صنعت گردشگری در استان آذربایجان‌شرقی و ارائه راهکارهای مناسب، فصلنامه علمی و پژوهشی علوم اجتماعی، سال 7، شماره 1، صص 21-1.
17)  نگارش حسین (1382) کاربرد ژئومورفولوژی در مکان‌گزینی شهرها و پیامدهای آن، فصلنامه جغرافیا و توسعه، دوره 1،  شماره 1، صص. 150-‌133.
18)   وثوقی، لیلا (1388) گردشگری تلخ (با تأکید بر گردشگری جنگ)، فصلنامه مطالعات جهانگردی ،‌ دوره 3، شماره‌ی10، صص. 128- 105.
19)   ویسی، هادی و مهمان‌دوست، خدیجه (1394) بررسی موانع توسعه گردشگری بین­المللی در ایران با تأکید بر گردشگری ورودی، فصلنامه بین­المللی ژئوپلیتیک، سال 11، شماره 1، صص. 156-‌133.
20)  Amujo, O. C. & Otubanjo, O. (2012) Leveraging rebranding of ‘unattractive 'nation brands to stimulate post-disaster tourism. Journal of Tourist Studies, Vol 12, No 1, pp.  87-105.
21)  Bingjin, Y. & Jie, Zh. & HongLei, Zh. ShaoJing, L. YongRui, G. (2016) Investigating the motivationeexperience relationship in a dark tourism space: A case study of the Beichuan earthquake relics, China, Journal of Tourism Management,  vol 53, pp.108-121.
22)  Blom, T. (2000) Morbid tourism: A postmodern market niche with an example from AL Thorpe, Journal of the Norwegian Geographical Society, Vol 54, No 1, pp. 29–36.
23)  Foley, M. & Lennon, J. (1996) JFK and dark tourism: A fascination with
assassination. International Journal of Heritage Studies, Vol 2, No 4, pp. 198–211.
24)  Harbsmeier, M.  Heisel, A. Clausen, R. Michelsen, A. Leth, N. Houmann, N. & Skoien, M. (2014) Dark Tourism and the influence of the media, Roskilde University: Roskilde.
25)  Henderson, J. C. (2000) War as a Tourist Attraction: the Case of Vietnam, Journal of Tourism Research, Vol 2, No 4, pp. 269-280.
26)  Kang, E. J. Scott, N. Lee. T. J. & Ballantyne, R. (2012) Benefits of visiting a ‘dark tourism’ site: The case of the Jeju April 3rd Peace Park, Korea,  Journal of Tourism Management, Vol 23, No 2, pp. 257-265.
27)  Omidvar, B. Zafari, H. & Derakhshan, S. (2010) Reconstruction management policies in residential and commercial sectors after the 2003 bam earthquake in Iran, Journal of Natural Hazards, Vol 54, No 2, pp. 289–306.
28)  Rojek, c. (1993) Ways of Escape. Modern Transformations in Leisure and Travel, Basingstoke: Macmillan.
29)  Smith, W. (2002) Dark Tourism: The Attraction of Death and Disaster, Annals of Tourism Research, Vol. 29, No. 4, pp. 1188–1189
30)  Seaton, A.V. (1999) War and thanatourism: Waterloo 1815–1914, Annals of Tourism
Research, Vol 26, No1, pp. 130–158.
31)  Stone, Ph. (2011) Dark tourism: towards a new post-disciplinary research agenda, Journal of Tourism Anthropology, Vol 1, No 3/4, pp. 318-332.
32)  Stone, Ph. Sharpley, R. (2008) Consuming dark tourism: A Thanatological Perspective, Annals of Tourism Research, Vol. 35, No. 2, pp. 574–595.
33)  Stone, Ph. (2010)Death, Dying and Dark Tourism in Contemporary Society: A Theoretical and Empirical Analysis,Doctoral thesis, University of Central Lancashire.
34)  Strange, C. Kempa, M. (2003) Shades of dark tourism: Alcatraz and Robben Island, Annals of Tourism Research, Vol30, No2, pp 386-405.
35)  Titta, N. (2010) Motivation Factors in Dark Tourism Case: House of Terror, Bachelor’s Thesis in Nature and Soft Adventure Tourism, Lahti University of Applied Sciences Degree Programme in Tourism and Hospitality Management.
36)  Winter, C. (2009) tourism, social memory and the great war, Annals of Tourism Research, Vol. 36, No. 4, pp. 607–626.