سهم ایران از بازار گردشگری سلامت باوجود ظرفیت‌های بالای پزشکی و بهداشتی درمانی ناچیز است. لذا کشور ایران به‌عنوآن‌یکی از مناطق و قطب‌های گردشگری پزشکی (درمانی) جهان دارای ظرفیت‌های بالقوه درمانی و پزشکی است. برای رفع مشکل در این تحقیق حساسیت تقاضای گردشگر درمانی خارجی به انواع عوامل و در کل انواع مخارج گردشگری به تفکیک 4 منطقه آمایش سرزمین که دارای مزیت اولویت خدمات پزشکی و درمانی می‌باشند، بررسی می‌شود. در این مقاله 4 منطقه آمایش سرزمین که شامل منطقه 2 (آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، اردبیل و کردستان)، منطقه 4 (اصفهان، چهارمحال و بختیاری و خوزستان)، منطقه 6 (تهران، قم و البرز)، و منطقه 9 (خراسان جنوبی، خراسان رضوی و خراسان شمالی) می‌باشد. که برآورد معادلات در سیستم معادلات تقریباً ایده ال، با استفاده از داده‌های سری زمانی است. بر اساس گزارش اقدامات آمایش سرزمین (1397)، لذا در 4 منطقه گردشگری به ترتیب: منطقه 6، منطقه 2، منطقه 9 و منطقه 4، که به لحاظ پزشکی دارای مزیت نسبی و اولویت بالاترین تقاضای خارجی گردشگری پزشکی می‌باشد، که تقاضای گردشگری درمانی (پزشکی) با روش تقاضای تقریباً ایده آل تخمین زده شد. بر اساس نظر 183 گردشگر پزشکی خارجی در 4 منطقه آمایش سرزمین، حساسیت تقاضای گردشگری پزشکی، نسبت به عوامل مؤثر و انواع مخارج گردشگر درمانی سنجیده می‌شود. نتایج در هر 4 منطقه گردشگری پزشکی حاکی از حساسیت گردشگران خارجی به عوامل مختلف کلان از قبیل تورم و نرخ ارز می‌باشد. علاوه بر آن متغیرهای خدمات و مدت ویزا، مقررات و تسهیلات ورود و خروج، شرایط سیاسی و ارتباطی با ایران، هزینه اقامت، هزینه درمان، زمان انتظار دریافت خدمت و شهرت پزشک و تخصص خاص همه بر تقاضای گردشگر مؤثر است، همچنین گردشگر خارجی نسبت به هزینه‌ها و مخارج درمان در ایران حساسیت بالا و نسبت به سایر هزینه‌ها از قبیل اقامت و سایر مخارج حساسیت کمتری دارند.
ایزدی، مرتضی؛ ایوبیان، علی؛ نصیری، طه؛ جنیدی، نعمت ا...؛ حسین پورفرد، محمدجواد (1391) وضعیت گردشگری سلامت در ایران؛ فرصت یا تهدید، مجله طب نظامی، دوره ۱۴، شماره ۲، صص. 75-69.
بدیعی، فرناز؛ ابراهیمی، عبدالحمید؛ دیده خانی، حسین (1395) شناسایی و رتبه‌بندی راهکارهای توسعه گردشگری پزشکی (مطالعه موردی: استان گلستان)، تحقیقات بازاریابی نوین، دوره 6، شماره 4، صص. 36-25.
توکلی، نونا و محمدیان ساروی، مهدی (1395) بررسی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر برجذب توریسم سلامت، مجله علمی سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران، دوره 34، شماره 1، صص. 76-69.
حسینی نژاد، سید رامین و دریاباری، سید جمال‌الدین (1396) بررسی نقش گردشگری در توسعه پایدار منطقه‌ای (نمونه موردی: گردشگری سلامت استان اردبیل)، فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، دوره 27، شماره 1، صص. 63-55.
خادم الحسینی، احمد و ادهم، نفیسه (1395) نقش گردشگری سلامت در توسعه پایدار شهری با تأکید بر شاخص‌های اجتماعی- اقتصادی (موردمطالعه: آبگرم محلات)، پژوهش‌های مکانی فضایی، شماره 1، صص. 16-1.
رضایی، محمدرضا و طاهرزاده، زهرا (1394) ارزیابی تأثیر ظرفیت‌های خدماتی‌ـ فضایی مراکز درمانی بر میزان گردشگران درمانی مطالعه موردی: شهر یزد، نشریه گردشگری شهری، دوره 2، شماره 3، صص. 303-291
رکنی، لادن؛ رکنی، محمدباقر؛ پوراحمد، احمد؛ رضایی، مهدی (1389) بررسی گردشگری سلامت در جزیره کیش بر اساس نیازسنجی درمانی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، مجموعه مقالات ششمین همایش خلیج همیشه فارس، صص. 172-161.
رنجنوش، راحله؛ ضرغام بروجنی، حمید؛ حمیدی، ناصر (1395) بخش‌بندی کسب‌وکارهای گردشگری پزشکی ایران از دید بیماران خارجی، مجله برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، سال 5، شماره 18، صص. 72-54.
سادات طیاری، شیما؛ امینی، محمدتقی؛ زردویی، آریا (1397) تعیین و بررسی عوامل مؤثر بر گردشگری سلامت ایران با استفاده از ماتریس اهمیت – عملکرد، فصلنامه میراث و گردشگری، دوره 2، شماره 5، صص. 85-73.
سالم، علی‌اصغر و نیازی، مرتضی (1396) تخمین تابع تقاضای سفرهای مذهبی با روش سیستم تقاضای تقریباً ایده آل خطی پویا، فصلنامه تحقیقات مدل‌سازی اقتصادی، شماره 28، صص. 190-161.
شاه زیدی، مهری؛ موحدی، سحر؛ باقری، نفیس (1398) شناسایی مهم‌ترین مسائل گردشگری شهر اصفهان، فصلنامه مطالعات اجتماعی گردشگری، سال 8، شماره 15، صص. 220-193.
صادقی، سید کمال و جهانگیری، خلیل (1391) برآورد تمایل به پرداخت گردشگران سلامت آبگرم‌های سرعین، فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری، سال 7، شماره 18، صص. 130- 111.
عربشاهی کریزی، احمد و آریانفر، مرتضی (1392) گردشگری سلامت و قابلیت‌های گردشگری پزشکی- درمانی در ایران، فصلنامه فضای گردشگری، سال 3، شماره 9، صص. 152-133.
غلامی، لیلا (1390) تخمین تابع تقاضای گردشگری در استان‌های منتخب، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، گردشگری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
قاسمی یالقوزآغاج، اکبر؛ اسدزاده، احمد؛ ایمانی خوشخو، محمدحسین؛ جبارزاده، یونس (1396) ارزیابی عوامل جذب گردشگران درمانی با رویکرد تصمیم‌گیری چند معیاره ترکیبی فازی (مطالعه موردی: استان آذربایجان شرقی)، گردشگری و توسعه، دوره 6، شماره 3، صص. 57-39.
کمالی، مهدی و آسایش، حمید (1398) تعیین عوامل مؤثر بر تقاضای گردشگری سلامت خارجی در مناطق مختلف ایران، فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، دوره 10، شماره 37، صص. 687-659.
مبارکی، امید؛ ولی قلی زاده، علی؛ نصیری، عذرا (1399) ارزیابی مؤلفه‌های مؤثر بر توسعه گردشگری پزشکی در شهر تبریز، فصلنامه گردشگری شهری، دوره 7، شماره 4، صص. 159-145.
محمدی، سعید و خالدی، فریدون (1398) تحلیل عوامل مؤثر بر رضایتمندی گردشگران خارجی سلامت مطالعه موردی: گردشگران اقلیم کردستان عراق، فصلنامه گردشگری شهری، دوره 6، شماره 3، صص. 16-1.
مروتی شریف‌آبادی، علی و اسدیان اردکانی، فایزه (1397) ارائه مدل توسعه گردشگری سلامت با رویکرد تلفیقی تاپسیس فازی و مدل‌سازی ساختاری تفسیری در استان یزد، در فصلنامه مدیریت سلامت، جلد 17، شماره 55، صص. 73-88.
ملکی، سعید و توانگر، معصومه (1394) بررسی و تحلیل چالش‌های گردشگری سلامت مشهد از منظر بیماران خارجی، مجله جغرافیا و توسعه فضای شهری، سال دوم، شماره 2، پیاپی 3، صص. 165-153.
میر محمدصادقی، جواد و رضازاده، مهناز (۱۳۹۱) محاسبه کشش‌های قیمت و درآمدی تقاضای گردشگری داخلی شهر اصفهان در سال‌های 88 و 90 (قبل و بعد از اجرای یارانه)، اولین همایش ملی جغرافیا و گردشگری در هزاره سوم، نجف‌آباد، صص. 11-1.
میر محمدصادقی، جواد؛ محبوبی، رامین؛ شریف دوست، مریم (1391) برآورد تابع تقاضای گردشگری داخلی در شهرستان مشهد، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، دوره 1، شماره 3، صص. 75-63.
نیک‌رفتار، طیبه؛ حسینی، الهه؛ مقدم، عاطفه (1396) شناسایی عوامل مؤثر در جذب گردشگران پزشکی در ایران، فصلنامه مدیریت سلامت، جلد ۲0، شماره 67، صص. 74-64.
هرندی، عطاء اله و میرزائیان خمسه، پیوند (1396) تبیین مدل جذب گردشگر سلامت با استفاده از راهبرد تئوری داده بنیاد کلاسیک، گردشگری شهری، دوره 4، شماره 1، صص. 98-78.
Habibi, F. (2015) Iranian Tourism Demand for Malaysia: A Bound Test Approach, Iran, Econ.Rev, Vol.19, No.1, pp. 63-80
Heung, V. & Lee, H. (2000) A conceptual model of medical, tourism: implications for future research, Journal of Travel and Tourism Marketing, Vol.3, No. 27, pp.236-251
Heydari, M. & Yousefi, M. & Derakhshani, N. & Khodayari-Zarnaq, R. (2019) Factors Affecting the Satisfaction of Medical Tourists: A Systematic Review, Health Scope, Vol.8, No.3, pp.8-35.
Mogaka, John JO. & Tivani, Mashamba-Thompson. & Lucia, M. Mupara. (2017) Effects of Medical Tourism on Health Systems in Africa, African Journal of Hospitality, Tourism and Leisure, Vol 14, No 1, pp. 21-38
Narayanan, S. & Yew, L. (2021) Medical Tourism in Malaysia: Growth, Contributions and Challenges, Thailand and The World Economy, Vol. 39, No.1, pp.1-16
Pagan, R. & Horsfall, D. (2020) Medical Tourism Markets: Models of Sustainability. The Case of Spain and The Costa del Sol (Malaga), Sustainability, Vol. 4, No 3, pp.68-86
Syriopoulos, T.C. & Sinclair, M.T. (1993) An Econometric Study of Tourism Demand: The AIDS Model of U.S. and European Tourism in Mediterranean Countries, Journal of Applied Economics, Vol.12, No. 25, pp.1541-1552
Arabshahi Karizi, Ahmad. & Arianfar, Morteza. (2013) Health Tourism and Medical-Medical Tourism Capabilities in Iran, Tourism Space Quarterly, Vol.3, No.9, pp.133-152. [In Persian].
Farzin, Mohammad Reza. & Afsar, Amir. & Dabir, & Alireza. Zandi, Ebthal. (2018) Combined modeling of domestic medical tourism demand forecast in Tehran, in Health Management Quarterly, Vol.21, No.74, pp. 51-64. [In Persian].
Ghasemi, Yalghuz Aghaj. & Akbar, Asadzadeh. & Imani Khoshkhoo, Mohammad Hossein. & Jabbarzadeh, Younes. (2017) Evaluation of factors attracting medical tourists with a multi-criteria fuzzy combination decision approach (Case study: East Azerbaijan province), Tourism and Development, Vol.6, No.3, pp. 39-57. [In Persian].
Gholami, Leila. (2011) Estimation of tourism demand function in selected provinces, Pabannameh M.Sc., Tourism, Islamic Azad University, Tehran Branch Center. [In Persian].
Harandi, Ataollah. & Mirzaeian Khamseh, Peyvand. (2017) Explaining the model of health tourist attraction: Using the data theory strategy of the Classical Foundation, Journal of Urban Tourism, Vol.4, No. 1, pp. 78-98. [In Persian].
Hosseini Nejad, Seyed Ramin. & Daryabari, Seyed Jamaluddin. (2017) Investigating the role of tourism in sustainable regional development (Case study: Health tourism in Ardabil province), Geography Quarterly (Regional Planning), Vol.4, No.1, pp. 55-63. [In Persian].
Izadi, Morteza. & Ayubian, Ali. & Nasiri, Taha. & Junidi, Nemat, A. & Hossein Pourfard, Mohammad Javad. (2012) The situation of health tourism in Iran; Opportunity or Threat, Journal of Military Medicine, Vol.14, No.2, pp. 69-75. [In Persian].
Kamali, Mehdi. & Asayesh, Hamid. (2019) Determining the effective factors on foreign health tourism demand in different regions of Iran, Journal of Geography (Regional Planning), Vol.10, No.37, pp. 659-687. [In Persian].
Maleki, Saeed. & Tavangar, Masoumeh. (2015) A Study and Analysis of Mashhad Health Tourism Challenges from the Perspective of Foreign Patients, Journal of Geography and Urban Development, Vol.2, No. 2, 3, pp.153-165. [In Persian].
Mir Mohammad Sadeghi, Javad. & Rezazadeh, Mahnaz. (2012) Calculation of price and income elasticities of domestic tourism demand in Isfahan in 1988 and 1990 (before and after the implementation of subsidies), the first national conference on geography and tourism in the third millennium, Najafabad, pp. 1-11. [In Persian].
Mir Mohammad Sadeghi, Javad. & Mahboubi, Ramin. & Sharifdoost, Maryam. (2012) Estimation of domestic tourism demand function in Mashhad, Geography and Environmental Studies, Vol.1, No.3, pp. 63-75. [In Persian].
Mobaraki, Omid. & Vali Gholizadeh, Ali. & Nasiri, Azra. (2020) Evaluation of effective components on the development of medical tourism in Tabriz, Journal of Urban Tourism, Vol.7, No.4, pp.145-159. [In Persian].
Mohammadi, Saeed. & Khaledi, Fereydoun. (2019) Analysis of Factors Affecting the Satisfaction of Foreign Tourists Health Case Study: Tourists of Iraqi Kurdistan Climate, Journal of Urban Tourism, Vol.6, No.3, pp. 1-16. [In Persian].
Morvati Sharifabadi, Ali. & Asadian Ardakani, Faezeh. (2018) Presenting a health tourism development model with a combined approach of fuzzy TOPSIS and interpretive structural modeling in Yazd province, in Health Management Quarterly, Vol.17, No.55, pp. 73-88. [In Persian].
Nikraftar, Tayebeh. & Hosseini, Elahe. & Moghadam, Atefeh. (2017) Identifying the effective factors in attracting medical tourists in Iran, in Health Management Quarterly, Vol.25, No.67, pp. 64-74. [In Persian].
Ranjnoosh, Raheleh. & Zargham Borujeni, Hamid. & Hamidi, Nasser. (2016) Segmentation of Iranian medical tourism businesses from the perspective of foreign patients, Journal of Tourism Planning and Development, Vol.50, No. 18, pp. 54-72. [In Persian].
Rezaei, Mohammad Reza. & Taherzadeh, Zahra. (2015) Evaluating the effect of service-space capacities of medical centers on the number of medical tourists Case study: Yazd city, Journal of Urban Tourism, Vol.2, No.3, pp. 291-303. [In Persian].
Rokni, Laden. & Rokni, Mohammad Baqer. & Poorahmad, Ahmad. & Rezaei, Mehdi. (2010) Survey of health tourism in Kish Island based on medical needs assessment of the Persian Gulf countries. Proceedings of the Sixth Persian Gulf Conference. pp.161-172 [In Persian].
Sadat Tayari, Shima. & Amini, Mohammad. & Taghi Zardavi, Aria. (2015) Determining and examining the factors affecting Iranian health tourism using the importance-performance matrix, Journal of Heritage and Tourism, Vol.2, No.5, pp. 73-85 [In Persian].
Sadeghi, Seyed Kamal. & Jahangiri, Khalil. (2012) Estimating the willingness of tourists to pay for the health of Sarein Spas, Journal of Tourism Management Studies, Vol.7, No.18, pp. 111-130. [In Persian].
Salem, Ali Asghar. & Niazi, Morteza. (2017) Estimating the demand function of religious travel by the method of almost ideal linear dynamic demand system, Journal of Economic Modeling Research, Vol. 2, No. 28, pp. 190-161. [In Persian].
Shah Zaidi, Mehri. & Movahedi, Sahar.& Bagheri, Nafis. (2019) Identifying the most important issues of tourism in Isfahan, Journal of Social Studies in Tourism, Vol.8, No.15, pp. 193-220. [In Persian].
Tavakoli, Nona. & Mohammadian Saravi, Mehdi. (2016) Study and Prioritization of Factors Affecting the Attraction of Health Tourism, Scientific Journal of the Medical Organization of the Islamic Republic of Iran, Vol.34, No.1, pp. 69-76. [In Persian].
)