تدوین سناریوهای عوامل مؤثر بر توسعۀ گردشگری استان آذربایجان غربی با استفاده از سناریو ویزارد

نوع مقاله : علمی - پژوهشی مستقل

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه ارومیه

2 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه پیام نور

3 کارشناسی ارشد برنامه ریزی آمایش سرزمین

چکیده

کشورهای مختلف برای توسعۀ گردشگری و جذب هرچه بیشتر گردشگران بین‌المللی تلاش و رقابت می‌کنند و برای به­دست­آوردن درآمد ارزی و سایر منافع این صنعت، دست به برنامه‌ریزی می‌زنند. در برنامه‌ریزی و مدیریت توسعۀ گردشگری، استفاده از روش‌های نوین آینده‌پژوهی به‌خصوص سناریونویسی به­دلیل تدوین راهبردهای انعطاف‌پذیر برای حل مسائل سرزمینی، امروزه بسیار راه­گشا است. در این راستا موضوع تحقیق تدوین سناریوهای عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری استان آذربایجان غربی با استفاده از سناریو ویزارد است. نوع تحقیق حاضر، کاربردی و روش بررسی آن با استفاده از روش‌های جدید آینده‌پژوهی، هنجاری است. در این تحقیق براساس ماهیت آن، اطلاعات لازم به دو شیوه گردآوری می‌شود: روش کتابخانه‌ای و پرسشنامه‌ای. با توجه به اینکه از نرم‌افزار میک­مک و سناریو ویزارد برای تجزیه ‌و تحلیل داده‌ها استفاده می‌شود، نوع پرسشنامه به‌صورت ماتریس آثار متقابل و به پیمایش نظرات کارشناسان و متخصصان است. نتایج نرم‌افزار میک­مک شناسایی 14 عامل کلیدی است که با توجه به شباهت بعضی عوامل به 12 عامل ادغام شد. تعداد 37 وضعیت احتمالی مختلف برای عوامل کلیدی درنظر گرفته شد. سناریوهای خروجی سناریو ویزارد عبارت‌اند از: 4 سناریو با سازگاری بالا، 1600 سناریو با سازگاری ضعیف و 672 سناریوی ناسازگار. نتایج نشان می‌دهد 4 سناریو سازگاری بیشتری در توسعۀ گردشگری آیندۀ استان دارند. از بین این 4 سناریو، سناریوی اول شرایط مطلوب و ایده‌آل (سناریوی پیش‌برنده)، سناریوی شمارۀ 2 یک سناریوی نسبتاً مطلوب و حالت بینابینی دارد و سناریوی شمارۀ سه و چهار وضعیت بحرانی و نامطلوب برای آیندۀ وضعیت گردشگری استان را دربردارد.

کلیدواژه‌ها


1)      آقاپور، علی و فاطمه پهلوان، 1386، آینده‌نگری؛ مبانی، ضرورت‌ها و روش‌شناسی‌ها، فصلنامۀ راهبرد یاس، شمارۀ 9، صص 154- 176.
2)      پژوهش‌هایی دربارۀ آینده، 1390، آینده‌پژوهی، چاپ اول، دفتر فصلنامۀ انتظار موعود (عجل الله تعالی فرجهم الشریف)، قم.
3)      تقوایی، مسعود، وارثی، حمیدرضا و اعظم صفرآبادی، 1391، عوامل مؤثر در توسعۀ گردشگری شهری کرمانشاه، فصلنامۀ علمی-پژوهشی انجمن جغرافیای ایران، دورۀ جدید، سال دهم، شمارۀ 33، صص 27- 47.
4)      حسینی، سید رضا و سید محمدمهدی مظفری، 1395، آینده‌پژوهی، راهکاری برای ارتقای صنعت گردشگری در ایران، چهارمین کنفرانس بین‌المللی حسابداری و مدیریت (با رویکرد علوم پژوهشی نوین)، مرکز همایش‌های سازمان مدیریت صنعتی، صص 1- 10.
5)      خضر سوری، جلال، معین­نژاد، مولود و امامعلی عاشری، 1392، صنعت اکوتوریسم و جاذبه‌های گردشگری-تاریخی استان آذربایجان غربی؛ اولین همایش ملی شهرسازی و معماری در گذر زمان، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، قزوین، صص 1- 15.
6)      زالی، نادر و فروغ عطریان، 1395، تدوین سناریوهای توسعۀ گردشگری منطقه‌ای براساس اصول آینده‌پژوهی (مورد مطالعه: استان همدان)، فصلنامۀ آمایش سرزمین، دورۀ هشتم، شمارۀ 1، صص 107- 131.
7)      زالی، نادر، 1388، آینده‌نگاری توسعۀ منطقه‌ای با رویکرد برنامه‌ریزی سناریو مبنا، رسالۀ دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، استاد راهنما: محمدرضا پورمحمدی، تبریز.
8)      زالی، نادر، 1390، آینده‌نگاری راهبردی و سیاست‌گذاری منطقه‌ای با رویکرد سناریونویسی، فصلنامۀ مطالعات راهبردی، سال چهاردهم، شمارۀ 4، شمارۀ مسلسل 54، صص 33- 54.
9)      زیاری، کرامت الله، ربانی، طاها و رامین ساعدموچشی، 1396، آینده‌پژوهی پارادایمی نوین در برنامه‌ریزی با تأکید بر برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای (مبانی، مفاهیم، رویکردها و روش‌ها)، چاپ اول، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
10)    سعیده زرآبادی، زهرا سادات و بهار عبدالله، 1392، ارزیابی عوامل مؤثر در توسعۀ صنعت گردشگری منطقۀ آزاد چابهار با بهره‌گیری از روش فرآیند تحلیل شبکه‌ای (ANP)، نشریۀ علمی-پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، شمارۀ 6، صص 37- 48.
11)    شکوری، شهرام و علی بنیادی نائینی، 1394، سناریوپردازی آیندۀ صنعت نرم‌افزارهای کاربردی در ایران با رویکرد آینده‌پژوهی، فصلنامۀ مدیریت توسعۀ فناوری، سال 3، دورۀ سوم، شمارۀ 3، صص 111- 138.
12)    طاهری دمنه، محسن و علیرضا نادری خورشیدی، 1393، آینده‌نگاری منابع انسانی در نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران با استفاده از روش تلفیقی سناریوپردازی و تحلیل اثرات متقاطع، فصلنامۀ منابع انسانی ناجا، سال نهم، شمارۀ 36، صص 29- 49.
13)    طیبی، محمدرضا، حسینی، ابوالحسن و تیمور رضایی، 1394، ارزیابی شاخص‌های حکمرانی خوب شهری در شهرهای مقصد گردشگری به روش IPA (مطالعۀ موردی: شهر تنکابن)، نشریۀ گردشگری شهری، دورۀ 2، شمارۀ 3، صص 219- 231.
14)    عابدی جعفری، حسن، سلمانی، داود و محبوبه رادمند، 1389، بررسی نیازهای منابع انسانی برنامۀ پنجم توسعه: رویکردی آینده‌پژوهشی، فصلنامۀ راهبرد، سال نوزدهم، شمارۀ 56، صص 345- 364.
15)    عاشوری کاریزکی، سمیرا، 1395، ارزیابی سناریوهای گردشگری شهر مشهد در افق 1404، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ مدیریت امور شهری، استاد راهنما: امیدعلی خوارزمی، دانشگاه فردوسی مشهد.
16)    کرمی دهکردی، مهدی، کلانتری، خلیل و آرزو باباجانی، 1391، شناسایی و اولویت‌بندی مشکلات توسعۀ گردشگری روستایی در حوزۀ امنیت با استفاده از تکنیک دلفی (مورد مطالعه: استان چهار محال­و بختیاری)، مجلۀ پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، سال اول، شمارۀ 4، صص 59- 74.
17)    کروبی، مهدی، نجفی­پور، امیرعباس و مجید حیدری، 1391، آینده‌پژوهی؛ رهیافتی نو در توسعه و برنامه‌ریزی گردشگری، اولین همایش ملی آینده‌پژوهی، شرکت یادگار درخشان آریا، تهران، صص 1- 12.
18)    گروه آینده‌اندیشی بنیاد توسعۀ فردا، 1384، روش‌های آینده‌نگاری تکنولوژی، چاپ اول، انتشارات بنیاد توسعۀ فن‌آوری نور دانش، تهران.
19)    محمدعلی پور، رسول و دیگران، 1394، آینده‌پژوهی گردشگری ایران در سال 1395، پورتال علم گردشگری، وابسته به شرکت گردش پژوه پارسه، تهران.
20)    معصومی، مسعود، 1387، سابقۀ برنامه‌ریزی توسعۀ گردشگری در ایران، چاپ اول، انتشارات سمیرا، تهران.
21)    معصومی، مسعود، 1388، درآمدی بر رویکردها در برنامه‌ریزی توسعۀ گردشگری (محلی، شهری و منطقه‌ای)، چاپ اول، انتشارات سمیرا، تهران.
22)    موسوی، میرنجف و علی باقری کشکولی، 1392، گردشگری فرهنگی (ماهیت و مفاهیم)، چاپ اول، انتشارات آراد کتاب، تهران.
23)    موسوی، میرنجف، سلطانی، ناصر و علی باقری کشکولی، 1393، تحلیلی بر نقش مذهب در توسعۀ گردشگری مذهبی، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دورۀ 46، شمارۀ 4، صص 825- 841.
24)    موسوی، میرنجف و دیگران، 1395، ارائۀ یک مدل تحلیل محیط با رویکرد سیستمی در برنامه‌ریزی گردشگری (مطالعۀ موردی: شهرستان ماکو)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دورۀ 48، شمارۀ 1، صص 1- 18.
25)    وب‌سایت مرکز آمار ایران، 1393، سالنامۀ آماری استان آذربایجان غربی (فصل اول: سرزمین و آب‌وهوا)، صص 39- 107.
26)     Liu, Ch. et al., 2012, Improving Tourism Policy Implementation – The Use of Hybrid MCDM Models, Tourism Management, Vol. 2, No. 33, PP. 413-426.
27)     Mintzberg, H., 1994, The Rise and Fall of Strategic Planning, New York Free Press.
28)     ZIRIUS, 2012, Retrieved from http://www.cross-impact.de/.