ارائه مدل عوامل مقصد محور مؤثر بر گرایش به مقصد و طول مدت اقامت گردشگران مطالعه موردی: شهر مشهد

نوع مقاله : علمی - پژوهشی مستقل

نویسندگان

1 کارشناس ارشد مدیریت استراتژیک، دانشگاه بین المللی امام رضا (ع)، مشهد، ایران

2 کارشناس ارشد مدیریت صنعتی، موسسه آموزش عالی بینالود،‌ مشهد، ایران

3 استادیار مدیریت، دانشگاه بین المللی امام رضا (ع)، مشهد، ایران

چکیده

ازجمله مهم‌ترین راه‌های درآمدزایی و برون‌رفت از مشکلات اقتصادی درصحنه‌های بین‌المللی، ملی، منطقه‌ای، ناحیه‌ای و محلی تقویت صنعت گردشگری و توجه ویژه به آن است. کلان‌شهر مشهد، به دلیل وجود بارگاه مقدس امام رضا (ع) و دارا بودن جاذبه‌های متنوع دیگر،‌ پتانسیل و ظرفیت قابل‌توجهی در جذب گردشگران دارد. بر این اساس هدف اصلی پژوهش حاضر ارائه الگوی عوامل مقصد محور مؤثر برجذب و مدت اقامت گردشگر در شهر مشهد می‌باشد که به‌منظور دستیابی به این هدف از رویکرد کیفی با استراتژی داده بنیاد بهره گرفته‌شده است. بدین ترتیب که نظرات خبرگان در ارتباط با عواملی که می‌توانند بر گرایش و طول مدت اقامت گردشگران در شهر مشهد مؤثر باشند، طی مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته جمع‌آوری‌شده سپس به کمک روش داده بنیاد، مفاهیم، کدهای باز و مقوله‌های مرتبط استخراج و استنباط گردید. پس از انجام دوازده مصاحبه و بررسی و تفسیر داده‌ها، 34 مقوله فرعی در قالب 7 مقوله اصلی استخراج گردید و اشباع نظری حاصل شد. نتایج نشان می‌دهد که عوامل «قانونی و دولتی» (مدیریت یکپارچه، تدوین و اجرای قوانین حامی گردشگر، عوامل ایدئولوژیک و روابط بین‌المللی، ثبات حاکمیت و امنیت ملی، استقرار و توسعه دولت الکترونیک)، «مدیریتی» (مدیریت فضای کالبدی شهر، توجه به مبلمان شهری، مدیریت تصویر برند مقصد، مدیریت ترافیک، سوغات، توسعه سرمایه‌گذاری پایدار)، «رفاهی» (اقامت و اسکان، تسهیلات حمل‌ونقل، خوراک، رویدادها، مراکز تجاری و بازارهای محلی، ایمنی و امنیت، تبدیل ارز و سهولت خرید، راهنمای گردشگر، بهداشت و درمان)، «زیرساختی» (مسیرهای دسترسی به مقصد و جاذبه‌های آن، زیرساخت‌های گردشگری و فضاهای سرگرمی و تفریحی، پایگاه‌های داده و اطلاعات، امکانات ارتباطی و مخابراتی)، «اقتصادی» (هزینه‌های گردشگری، تسهیلات مالی گردشگری)، «فرهنگی اجتماعی» (اعتماد اجتماعی، نگرش جامعه میزبان، تعامل جامعه میزبان) و «بازاریابی» (آموزش، هوشمند سازی، آگاهی‌رسانی و تبلیغات برای گردشگران، آگاهی‌رسانی و تبلیغات برای سرمایه‌گذاران، تحقیقات) به‌عنوان عوامل مقصد محور بر گرایش و طول مدت اقامت گردشگر در شهر مشهد تأثیر دارند.

کلیدواژه‌ها


1)      ابراهیم‌پور،‌ حبیب؛ بابایی،‌ یاور؛ سخندان،‌ الناز (1396) بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر مشارکت در توسعه گردشگری پایدار با نقش میانجی اثرات گردشگری (مطالعه موردی، شهر سرعین)،‌ مجله برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، پاییز 1396،‌ دوره 6، شماره 22، صص.143-118.
2)      احمدی، علی؛ شماعی، علی؛ علی‌اکبری، اسماعیل؛ موحد، علی (1397) تحلیل فضایی بازتاب‌های گردشگری تجاری در شهرهای شمال غرب کشور (مطالعه موردی: شهر بانه)، فصلنامه گردشگری شهری، دوره 5، شماره 3، صص.160-143.
3)      اکبریان رونیزی، سعیدرضا (1396) نقش گردشگری در پایداری شهری، مورد: شهر سی‌سخت (شهرستان دنا)، فصلنامه گردشگری شهری، زمستان 1396، دوره 4، شماره 4، صص. 12-1.
4)      امینی، عباس و زیدی، زهرا (1394) تأثیرات فرهنگی گردشگری در مناطق روستایی از دید جامعه محلی (مطالعه موردی: روستای ابیانه)، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، تابستان 1394،‌ دوره 30،‌ شماره 117، صص. 32-13.
5)      آقاجانی، معصومه و فراهانی فرد، سعید (1394) گردشگری مذهبی و عوامل مؤثر بر آن (مطالعه موردی ایران)،سیاست‌های راهبردی و کلان، بهار 1394، سال 3، شماره 9، صص. 66-43.
6)      آیتی، حمید؛ خداکرمی، فائزه؛ ملایی، کامبیز؛ آفاق‌پور،‌ آتوسا (1395) بررسی تأثیر عوامل کالبدی شهری بر توسعه گردشگری مذهبی (مطالعه موردی شهر شیراز)، شهر ایرانی اسلامی، بهار 1395، دوره 6، شماره 23، صص. 59-43.
7)      بابایی، غلامرضا و مسعودی، حمید (1393) گردشگری مذهبی و اسکان موقت، تحلیلی بر ارائه خدمات رفاهی به زائرین مشهد مقدس. اولین همایش بین‏المللی علمی راهبردی توسعه گردشگری جمهوری اسلامی ایران، چالش‏ها و چشم‏اندازها، مشهد، پژوهشگاه گردشگری جهاد دانشگاهی.
8)      بدری، سیدعلی و طیبی، صدراله (1391) بررسی عوامل مؤثر بر هزینه‌های گردشگری مذهبی (مطالعه موردی: مشهد مقدس)، مجله برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، تابستان 1391، دوره 1، شماره 1، صص. 177-153.
9)      پوراحمد، احمد؛ یوسفی، رشید؛ علی‌نیا، یاور؛ مراد پور، نبی (1394) بررسی تأثیرات گردشگری شهری بر توسعه پایدار با تأکید بر ادراک ساکنان (مطالعه موردی: شهر بانه)، فصلنامه گردشگری شهری، پاییز 1394، دوره 2، شماره 3، صص. 273-253.
10)   پورنگ، علی (1397) واکاوی تعامل معنویت و تجاری‌سازی برند مقاصد گردشگری مذهبی رویکرد داده بنیاد (مطالعه موردی: شهر مشهد)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی استراتژیک، دانشگاه بین‌المللی امام رضا (ع)، شهریورماه 1397.
11)   تقوایی، مسعود و حسینی‌خواه، حسین (1396) برنامه‌ریزی توسعه صنعت گردشگری مبتنی بر روش آینده‌پژوهی و سناریونویسی (مطالعه موردی: شهر یاسوج)، مجله برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، دوره 6، شماره 23، صص.30-8.
12)   تیموری، ایرج؛ حکیمی، هادی؛ کوشش‌وطن،‌ محمدعلی؛ دولتی، فاطمه (1398) واکاوی و تحلیل عوامل مؤثر بر گردشگری شهر تبریز از منظر گردشگران داخلی، فصلنامه گردشگری شهری، تابستان 1398، دوره 6، شماره 2، صص. 43-33.
13)   جانی، سیاوش و دنیابین، فهیمه (1396) بررسی عوامل مؤثر بر تعداد و طول اقامت گردشگران ملی: مطالعه بین استانی، مجله برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، پاییز 1396، دوره 6، شماره 22، صص. 53-30.
14)   جلیلی گندمانی، صدیقه (1393) تحلیل تأثیر طول مدت اقامت و اندازه گروه گردشگران بر مخارج گردشگری داخلی شهر اصفهان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد مدیریت، دانشگاه شیخ بهایی.
15)   حسام، مهدی و آقایی‌زاده، اسماعیل (1397) واکاوی دلایل تمایل اندک گردشگران به ماندگاری در شهر رشت، فصلنامه گردشگری شهری، بهار 1397، دوره 5، شماره 1، صص.51-35.
16)   خاکپور، براتعلی؛ قنبری، محمد؛ ارجمند، احمد؛ عین صالحی، محمدرضا (1392) ارزیابی عوامل مؤثر بر ضعف و نارسایی قوانین حقوقی گردشگری در ایران با رویکرد تحلیل شبکه، برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، سال 2، شماره 5، صص.110-94.
17)   خبرگزاری جمهوری اسلامی (28 دی‌ماه 1397). چالش‌های اقتصاد گردشگری مذهبی در مشهد، کد خبر 83174983،‌ برگرفته از لینک: https://www.irna.ir/news/83174983
18)   دانایی‌فرد، حسن و امامی، سیدمجتبی (1386) راهبردهای پژوهش کیفی: تأملی بر نظریه‌پردازی داده بنیاد، اندیشه مدیریت، پاییز و زمستان 1386، دوره 2، شماره 1، صص. 93-69..
19)   دوستی، فرشته؛ زال، محمدحسن؛ رمضان‌زاده لسبویی، مهدی (1398) سنجش ظرفیت‌های گردشگری خلاق در کلان‌شهر تبریز، فصلنامه گردشگری شهری، تابستان 1398، دوره 6، شماره 2، صص. 13-1.
20)   دهشیری، محمدرضا (1393). بررسی نقش عوامل زمینه‌ای بر اهمیت به توسعه گردشگری بین‌المللی (مطالعه موردی: نگرش مدیران و کارشناسان سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری)، مجله برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، بهار 1393، سال 3، شماره 8، صص. 126-108.
21)   رحمان‌سرشت، حسین و هرندی، عطاءالله (1396) مدلی برای کنترل راهبردی حاکمیت شرکتی با استفاده از استراتژی تئوری داده بنیاد کلاسیک، پژوهش‌های مدیریت عمومی، پاییز 1396، سال 10، شماره 37، صص. 58-29.
22)   رفیعی، هادی؛ پارساپور، سارا؛ رهنما، علی (1395) عوامل اقتصادی اجتماعی مؤثر بر ماندگاری گردشگران داخلی (موردمطالعه: شهر مشهد)، مطالعات اجتماعی گردشگری، تابستان 1395، سال 4، شماره 7، صص. 35-8.
23)   رفیعی، هادی؛ شاهنوشی، ناصر؛ رحمانی، فاطمه؛ حاتمی، علیرضا؛ شاکری، مجتبی (1388) بررسی وضعیت اقتصادی زائرین و عوامل مؤثر بر ماندگاری آن‌ها، طرح پژوهشی به کارفرمایی معاونت پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی.
24)   سقایی، مهدی؛ خواجوی، محمد؛ اسلامی، علیرضا (1393) واکاوی ضریب ماندگاری پایین گردشگران در استان گلستان با تأکید بر گردشگران عبوری، اولین همایش بین‌المللی علمی راهبردی توسعه گردشگری جمهوری اسلامی ایران، چالش‌ها و چشم‌اندازها، مشهد: پژوهشگاه گردشگری جهاد دانشگاهی.
25)   سهرابی، ابوالفضل؛ روح‌الامینی، مهدی؛ حسینی امیری، سید محمود؛ نقدی،‌ بهمن (1395) نقش مدیریت کیفیت و مسائل زیست‌محیطی در کسب مزیت رقابتی مؤسسات هتل‌داری مناطق شمالی کشور، مدیریت کسب‌وکار،‌ دوره 8، شماره 30، صص. 75-59.
26)   شفیعی، زاهد و محمدی، امین (1393) بررسی تأثیرات توسعه گردشگری بر جامعه میزبان: نمونه موردی شهر چادگان، جغرافیای سرزمین، بهار 1393، دوره 11، شماره 1، پیاپی 41، صص. 90-77.
27)   شیرخدایی، میثم؛ نجات، سهیل؛ اسفیدانی، محمدرحیم؛ شاهی، محبوبه (1394) بررسی تأثیر برجستگی برند بر وفاداری برند مقصد گردشگری، مطالعات مدیریت گردشگری، زمستان 1394، دوره 10، شماره 32، صص. 129-111.
28)   عابسی، سعید؛ شمس‌الهی، سارا و شاه‌طهماسبی، اسماعیل (1392) بررسی کارایی نسبی مدیریت گردشگری استان‌های کشور در برنامه سوم و چهارم توسعه، راهبرد اقتصادی، زمستان 1392، سال 2، شماره 7، صص. 198 -179.
29)   عظیمی هاشمی، مژگان؛ شریعتی مزینانی، سعید؛ اعظم کاری، فائزه (1391) مؤلفه‌های اجتماعی- فرهنگی شهر زیارتی پایدار (موردمطالعه: شهر مشهد)، مجله مطالعات اجتماعی ایران، دوره 6، شماره 3 - 4، صص. 156-131.
30)   فروغ‌زاده، سیمین؛ شریعتی مزینانی، سعید؛ دانایی سیج، مجید (1391) تحلیل جامعه‌شناختی مدت اقامت زائرین ایرانی در شهر مشهد. مطالعات اجتماعی ایران، پاییز 1392، دوره 6، شماره 3 - 4، صص. 179-157.
31)   لحمیان، رضا؛ عبوری، مهدی؛ براری، معصومه (1392) نقش مبلمان شهری در توسعه گردشگری، مطالعه موردی: شهری ساری، آمایش جغرافیایی فضا، زمستان 1392، دوره 3، شماره 10، صص. 120-101.
32)   موسوی، میرنجف؛ ابراهیم‌زاده، عیسی؛ کاظمی‌زاد، شمس‌الله؛ قنبری، حکیمه (1392) تحلیل عوامل مؤثر بر رضایتمندی گردشگران خارجی از کارکردها و زیرساخت‌های گردشگری شهر قم، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، پاییز 1392، سال 5، شماره 18، صص. 88-69.
33)   مهرابی، امیرحمزه؛ خنیفر، حسین؛ امیری، علی‌نقی؛ زارعی متین، حسن؛ جندقی، غلامرضا (1390) معرفی روش‌شناسی نظریه داده بنیاد برای تحقیقات اسلامی (ارائه یک نمونه)، مدیریت فرهنگ‌سازمانی، دوره 9، شماره 23، صص.30-5.
34)   نعیم‌آبادی، نازنین؛ سلیمی سبحان، محمدرضا؛ جوان،‌ فرهاد؛ هاشم‌زهی، سودابه (1397) سنجش رضایت‌مندی گردشگران ورزشی از امنیت مناطق ساحلی (موردمطالعه: شهرستان چابهار)، مطالعات امنیت اجتماعی، دوره9، شماره 53، صص. 158-131.
35)   نودهی، فرامرز؛ بهروان، حسین؛ یوسفی، علی؛ محمدپور، احمد (1393). بازشناسی مفهوم سوغات در گردشگری مذهبی، فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی، پاییز 1393، دوره 3، شماره 12، صص. 137-115.
36)   Adongo, C. A. & Badu-Baiden, F. & Boakye, K. A. A. (2017) The tourism experience-led length of stay hypothesis, Journal of outdoor recreation and tourism, No.18, pp.65-74.
37)   Aguilar, M. I. & Díaz, B. (2019) Length of stay of international tourists in Spain: A parametric survival analysis, Annals of Tourism Research, No.79, pp. 102768.
38)   Alegre, J. & Pou, L. (2006) The length of stay in the demand for tourism, Tourism management, Vol.27, No.6, pp.1343-1355.
39)   Alén, E. & Nicolau, J. L. & Losada, N. & Domínguez, T. (2014) Determinant factors of senior tourists’ length of stay, Annals of Tourism Research, No.49, pp.19-32.
40)   Alghafri, I. H. (2009) Critical Success Factors for an E-tourism Services Implementation Initiative (Doctoral dissertation).
41)   Ashton, A. S. (2017) An investigation of a decisionmaking process. CAUTHE 2017: Time for Big Ideas? Re-thinking The Field for Tomorrow, [online]. In: Lee, Craig (Editor) 73.
42)   Barros, C. P. & Machado, L. P. (2010) The length of stay in tourism, Annals of Tourism Research, Vol.37, No.3, pp.692-706.
43)   Barros, C. P. & Correia, A. & Crouch, G. (2008) Determinants of the length of stay in Latin American tourism destinations, Tourism Analysis, Vol.13, No.4, pp.329-340.
44)   Corbin, J. & Strauss, A. (2008) Techniques and procedures for developing grounded theory. Basics of Qualitative Research, 3rd ed; Sage: Thousand Oaks, CA, USA.
45)   De Menezes, A. G. & Moniz, A. & Vieira, J. C. (2008) The determinants of length of stay of tourists in the Azores, Tourism Economics, Vol.14, No.1, pp.205-222.
46)   Duman, T. & Ozbal, O. & Duerod, M. (2018) The role of affective factors on brand resonance: Measuring customer‐based brand equity for the Sarajevo brand, Journal of destination marketing & management, No.8, pp.359-372.
47)   Glaser, B. G. (2002) Conceptualization: On theory and theorizing using grounded theory. International journal of qualitative methods, Vol.1, No.2, pp. 23-38.
48)   Glaser, B. G. & Holton, J. (2007) Remodeling grounded theory. Historical Social Research/Historische Sozialforschung. Supplement, Journal   Virtual, Vol.1, No.1, pp.47-68.
49)   Gokovali, U. & Bahar, O. & Kozak, M. (2007) Determinants of length of stay: A practical use of survival analysis, Tourism management, Vol.28, No.3, pp.736-746.
50)   Grigolon, A. B. & Borgers, A. W. & Kemperman, A. D. & Timmermans, H. J. (2014) Vacation length choice: A dynamic mixed multinomial logit model, Tourism Management, No.41, pp.158-167.
51)   Hall, D. R. (Ed.) (2017) Tourism and geopolitics: Issues and concepts from Central and Eastern Europe. CABI.
52)   Jackman, M. & Lorde, T. & Naitram, S. & Greenaway, T. (2020) Distance matters: the impact of physical and relative distance on pleasure tourists' length of stay in Barbados, Annals of Tourism Research, No.80, pp.102794.
53)   Jacobsen, J. K. S. & Gössling, S. & Dybedal, P. & Skogheim, T. S. (2018) Exploring length of stay: International tourism in south-western Norway, Journal of Hospitality and Tourism Management, No.35, pp.29-35.
54)   Jovanović, S. & Ivana, I.L.I.Ć. (2016) Infrastructure as important determinant of tourism development in the countries of Southeast Europe, Ecoforum journal, Vol.5, No.1, pp.1-34.
55)   Liu, J. & Qu, H. & Huang, D. & Chen, G. & Yue, X. & Zhao, X. & Liang, Z. (2014) The role of social capital in encouraging residents' pro-environmental behaviors in community-based ecotourism, Tourism Management, No.41, pp.190-201.
56)   Manzoor, F. & Wei, L. & Asif, M. (2019) The Contribution of Sustainable Tourism to Economic Growth and Employment in Pakistan, International journal of environmental research and public health, Vol.16, No.19, pp.3785.
57)   Martinez-Garcia, E. & Raya, J. M. (2008) Length of stay for low-cost tourism, Tourism management, Vol.29, No.6, pp.1064-1075.
58)   Montaño, J. & Rosselló, J. & Sansó, A. (2019) A new method for estimating tourists’ length of stay, Tourism Management, No.75, pp.112-120.
59)   Nicolau, J. L. & Zach, F. J. & Tussyadiah, I. P. (2018) Effects of distance and first-time visitation on tourists’ length of stay, Journal of Hospitality & Tourism Research, Vol.42, No.7, pp.1023-1038.
60)   Ojani, S. (2019) Studying the Effect of Urban Furniture on Urban Safety, Advances in Research, Vol.19, No.5, pp.1-9.
61)   Peypoch, N. & Randriamboarison, R. & Rasoamananjara, F. & Solonandrasana, B. (2012) The length of stay of tourists in Madagascar,  Tourism Management, Vol.33, No.5, pp.1230-1235.
62)   Reihanian, A. & Mahmood, N. Z. B. & Kahrom, E. & Hin, T. W. (2012) Sustainable tourism development strategy by SWOT analysis: Boujagh National Park, Iran, tourism management Perspectives, No.4, pp.223-228.
63)   Rodriguez, X. A. & Martinez-Roget, F. & Gonzalez-Murias, P. (2018) Length of stay: Evidence from Santiago de Compostela, Annals of Tourism Research, No.68, pp.9-19.
64)   San Martín, H. & Herrero, A. & García de los Salmones, M. D. M. (2019) An integrative model of destination brand equity and tourist satisfaction, Current Issues in Tourism, Vol.22, No.16, pp.1992-2013.
65)   Santos, G. E. D. O. (2016) An efficient method for modelling tourists’ length of stay, Tourism Economics, Vol.22, No.6, pp.1367-1379.
66)   Scheyvens, R. & Biddulph, R. (2018) Inclusive tourism development, Tourism Geographies, Vol.20, No.4, pp.589-609.
67)   Seyidov, J. & Adomaitienė, R. (2016) Factors influencing local tourists decision-making on choosing a destination: a case of Azerbaijan, Ekonomika (Economics), Vol.95, No.3, pp.112-127.
68)   Soler, I. P. & Gemar, G. & Correia, M. B. (2018) Length of stay for tourists inland trips, Journal of Destination Marketing & Management, No.10, pp.49-60.
69)   Thrane, C. (2016) Students summer tourism: Determinants of length of stay (LOS), Tourism Management, No.54, pp.178-184.
70)   Thrane, C. & Farstad, E. (2012) Tourists' length of stay: the case of international summer visitors to Norway, Tourism Economics, Vol.18, No.5, pp.1069-1082.
71)   Ting, C. & Lin, C. & Huang, Y. & Yang, Y. (2017) Analysis of tourists length of stay: a case study of Tainan City Taiwan, Journal of Tourism Research & Hospitality, Vol.6, No.1, pp.25-62.
72)   UNESCO, UNFPA, UNDP. (2015) Post-2015 Dialogues on Culture and Development.
73)   Uysal, M. & Sirgy, M. J. & Woo, E. & Kim, H. L. (2016) Quality of life (QOL) and well-being research in tourism, Tourism Management, No.53, pp.244-261.
74)   Vasile, V. & Bănică, E. (2019) Cultural Heritage Tourism Export and Local Development. Performance Indicators and Policy Challenges for Romania. In Caring and Sharing: The Cultural Heritage Environment as an Agent for Change (pp. 271-290). Springer, Cham.
75)   Wang, L. & Fong, D. K. C. & Law, R. & Fang, B. (2018) Length of stay: Its determinants and outcomes, Journal of Travel Research, Vol.57, No.4, pp.472-482.
76)   Wang, S. M. & Fang, L. Y. & Deng, F. (2014) Research on the evaluation model of urban tourism management efficiency with uncertain linguistic information, Journal of Control Science and Engineering, No.12, pp.1-5.
77)   WEF. (2017) Iran's WEF Tourism Ranking Improves. https://financialtribune.com/articles/people-travel/61930/irans-wef-tourism-ranking-improves.
78)   Zhuang, X. & Yao, Y. & Li, J. J. (2019) Sociocultural impacts of tourism on residents of world cultural heritage sites in China, Sustainability, Vol.11, No.3, pp.8-40.