شناخت و ارزیابی پیشران‌های حیاتی مؤثر بر آینده توسعه گردشگری مطالعه موردی: کلان‌شهر تبریز

نوع مقاله : مقاله مستخرج از رساله دکتری

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران

2 استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران

3 دانشیار معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

کشور ایران از مناطق پراستعداد در صنعت گردشگری به شمار می‌رود و جاذبه‌های فراوان طبیعی، تاریخی و فرهنگی آن زبانزد خاص و عام است. ولی مشکلات متعدد باعث شده علی‌رغم وجود چنین استعدادهایی سهم کشورمان از درآمدهای صنعت گردشگری بسیار ناچیز باشد. با توجه به خودگردان بودن شهرداری کلان‌شهر تبریز و ناپایداری منابع درآمدی آن تقویت اقتصاد گردشگری شهری از مهم‌ترین و ضروری‌ترین راهبردهای توسعه شهر تبریز است تا علاوه بر رشد اقتصادی شهر بتوان شهر تبریز را به‌عنوان یک شهر جهانی بااستعدادهای فراوان تاریخی و طبیعی معرفی کرد. جهت خروج از این شرایط و بهبود وضعیت گردشگری این کلان‌شهر باید یک برنامه راهبردی بر اساس واقعیات و آینده‌های پیش روی این شهر تهیه شود که اولین قدم در این مسیر شناسایی پیشران‌های حیاتی مؤثر بر توسعه گردشگری در این شهر است. این مقاله با استفاده از روش‌های دلفی و تحلیل اثرات متقاطع و استفاده از نرم‌افزار میک مک به کشف و شناخت این پیشران‌ها پرداخته است. این تحقیق ازلحاظ هدف توصیفی – تبینی و ازلحاظ کاربست نتایج کاربردی است. نتایج نشان می‌دهد از بین ۳۸ شاخص مؤثر کشف‌شده در توسعه گردشگری شهری تبریز ۱۰ شاخص به‌عنوان پیشران حیاتی مشخص شدند. در بین پیشران‌های کشف‌شده پیشران فرهنگ با امتیاز 1107 بالاترین و پیشران تبلیغات با امتیاز 695 کمترین امتیاز را کسب کرده‌اند. به‌صورت کلی می‌توان گفت وضعیت تحقق پیشران‌های کشف‌شده در شهر تبریز وضعیت مطلوبی نیست و در صورت توجه به این پیشران‌ها و اجرای راهبردهای متناسب با این پیشران‌ها می‌توان آینده مطلوبی برای توسعه آتی گردشگری شهر تبریز متصور شد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. ابراهیم‌زاده، عیسی؛ کاظمی‌زاد، شمس الله؛ اسکندری، محمد (۱۳۹۰) برنامه‌ریزی استراتژیک توسعه گردشـگری بـا تأکیـد بـر گردشگری مذهبی مورد شناسی قم، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 43، شماره ۷۶، صص. ۱۱۵-۱۴۱.
  2. اسماعیل‌زاده حسن و اسماعیل‌زاده یعقوب (1396) شناسایی مؤلفه‌های تأثیرگذار و تأثیرپذیر گردشگری پایدار در شهرهای ساحلی (مطالعه موردی: بندر انزلی)، فضای جغرافیایی، دوره 17، شماره 60، صص. 55-77.
  3. اصغری زمانی، اکبر (1379) پژوهشی در روند حاشیه‌نشینی در ایران (نمونه موردی: تبریز)، رساله کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تبریز.
  4. بحرینی، سید حسن و جهانی مقدم، حمیدرضا (۱۳۸۳) استفاده از توان‌های بالقوه مناطق جهت توسعه گردشگری مورد خـاص، پارکـ موزه نفت مسجدسلیمان، مجله محیط‌شناسی، دوره 30، شماره ۳۵، صص. ۳۳-۵۰.
  5. پاپلی یزدی، محمدحسین و سقایی، مهدی (۱۳۸۵) گردشگری (ماهیت و مفاهیم)، چاپ اول، تهران، انتشارات سمت.
  6. تقوایی، مسعود و اکبری، محمود (1388) مقدمه‌ای بـر برنامه‌ریزی و مـدیریت گردشگری شهری، چاپ اول، اصفهان: انتشـارات پیـام علوی.
  7. تیموری، راضیه (1395) الگوسازی ساختار اکولوژیکی توسعه فضای سبز شهری با رویکرد آینده‌پژوهی نمونه موردی: کلان‌شهر تبریز، رساله دکتری رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده جغرافیا و برنامه‌ریزی، دانشگاه تبریز.
  8. حسین­زاده دلیر کریم؛ قربانی گلزاری، سپیده؛ قربانی گلزاری، سحر (۱۳۹۵) بررسی و شناخت قابلیت‌های توسعه پایدار گردشگری شهر تبریز با استفاده از مدلSWOT، فصلنامه جغرافیایی فضای گردشگری،دوره ۵، شماره۱۹، صص.۱۹-40.
  9. حیدری چیانه، رحیم؛ رضا طبع ازگمی، سیده خدیجه؛ سلطانی، ناصر؛ معتمدی مهر، اکبر (۱۳۹۲) تحلیلی بر سیاست‌گذاری گردشگری در ایران، مجله برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، دوره ۲، شماره ۵، صص. 32-11.
  10. ختایی، محمود؛ فرزین، محمدرضا؛ موسوی، علی (۱۳۹۰) اندازه‌گیری کارایی هتل‌های شهر تهران با استفاده از روش تحلیلی پوششی داده‌ها، فصل‌نامه پژوهش‌های اقتصادی، دوره ۸،. شماره ۲، صص. 24-1.
  11. خوب آیند، سعید (1379) روش‌های تأمین مسکن گروه‌های کم‌درآمد در ایران (نمونه موردی: تبریز)، رساله کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تبریز.
  12. راست‌قلم مهدی؛ خلیل مقدم، بیژن؛ حیدری رسول(۱۳۸۹) بررسی مزیت‌ها و محدودیت‌های توسعه گردشگری با استفاده از تحلیل سوات مطالعه موردی: کانون‌های گردشگری شهرستان شهرکرد، مطالعات مدیریت گردشگری، دوره 4، شماره 11-12، صص. 142-123.
  13. رضوانی، علی‌اصغر (1386) جغرافیا و صنعت توریسم، چاپ هفتم، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
  14. زالی، نادر و بهشتی، محمدباقر (۱۳۸۸) شناسایی عوامل کلیدی توسعه منطقه‌ای با رویکرد برنامه‌ریزی بر پایه سناریو (مطالعه موردی استان: آذربایجان شرقی)، نشریه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره ۱۱، شماره ۱، صص. 60-11.
  15. زالی، نادر (۱۳۸۸) آینده‌نگاری توسعه منطقه‌ای با رویکرد برنامه‌ریزی سناریو مبنا (نمونه موردی: استان آذربایجان شرقی) استاد راهنما: محمدرضا پورمحمدی، رساله دکتری رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تبریز.
  16. زرآبادی، زهرا سادات سعیده و عبدالله، بهار (۱۳۹۲) ارزیابی عوامل مؤثر در توسعه صنعت گردشگری منطقه آزاد چابهار با بهره‌گیری از روش فرایند تحلیل شبکه‌ای ANP، نشریه معماری و شهرسازی ایران، دوره 4، شماره ۶، صص. 48-37.
  17. سرایی، محمدحسین؛ نوری، محبوبه؛ آسیابانی، زهرا (1397) راهبرد توسعه گردشگری پایدار در شهر نی‌ریز با استفاده از تحلیل استراتژیک SOAR، کاوش‌های جغرافیایی مناطق بیابانی، دوره 6، شماره 1، صص. 74-51.
  18. شمس، شهاب‌الدین؛ حسینی، ابوالحسن؛ خورشیدان، رادمان (۱۳۹۵) تحلیل و ارزیابی روش تحلیل سلسله مراتبی فازی در اولویت‌بندی سناریوهای توسعه گردشگری روستایی، برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، دوره ۵، شماره ۱۸، صص. 178-158.
  19. عطریان، فروغ؛ عظیمی، نورالدین؛ زالی، نادر (۱۳۹۴) آینده‌نگاری راهبردی و سیاست‌گذاری توسعه گردشگری منطقه‌ای با رویکرد سناریونویسی نمونه موردی: استان همدان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه گیلان.
  20. فرج زاده اصل، منوچهر (۱۳۸۴) سیستم مطالعات جغرافیایی و کاربرد آن در برنامه‌ریزی توریسم، چاپ اول، تهران: سمت.
  21. کرمی، محمدرضا (1382) مکان‌یابی هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیائی (نمونه موردی تبریز)، رساله کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تبریز.
  22. کلانتری، محسن و ملک، مرضیه (۱۳۹۴) تحلیل فضایی و سطح‌بندی جاذبه‌های گردشگری و زیرساخت ارتباطی و شبکه راه در مناطق کویری ایران (مطالعه موردی: شهرستان خور و بیابانک)، مجله مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، دوره 5، شماره 17، صص. 71-53.
  23. مرکز آمار ایران (1395) نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1395.
  24. ملکی فر، عقیل (1385) الفبای آینده‌پژوهی، چاپ اول، تهران: اندیشکده آصف.
  25. مهندسین مشاور نقش محیط (1397) مطالعات طرح جامع شهر تبریز، اداره کل راه و شهرسازی استان آذربایجان شرقی.
  26. موحد، علی (1386) گردشگری شهری، چاپ اول، اهواز: انتشارات دانشگاه شهید چمران.
  27. هال، مایکل و جان، کالین (۱۳۷۸) سیاست‌گذاری جهانگردی، ترجمه سید محمد اعرابی، چاپ اول، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
  28. عزت پناه، بختیار (1399) تبیین نیروهای پیشران مؤثر بر آینده توسعه صنعت گردشگری در شهرهای مرزی مطالعه موردی: شهر بانه،نشریه گردشگری شهری، دوره 7، شماره 1، صص. 78-69.
  29. حسنی، علی و رحیم‌زاده، معصومه (1398) آینده‌نگاری صنعت گردشگری در شهر تهران،نشریه گردشگری شهری دوره 6، شماره 1، صص. 148-135.
  30. Asghari Zamani, Akbar (2000) Research on the process of marginalization in Iran (Case study: Tabriz), Master Thesis in Geography and Urban Planning, Faculty of Humanities, University of Tabriz. (In Persian).
  31. Atrian, Forough. & Azimi, Noureddine. & Zali, Nader. (2015) Strategic Futurism and Regional Tourism Development Policy with Scenario Writing Approach Case Study: Hamadan Province, Master Thesis, Department of Urban Planning, Faculty of Art and Architecture, University of Guilan. (In Persian).
  32. Bahraini, Seyed Hassan. & Jahani Moghadam, Hamidreza. (2004) Utilizing the potential of the regions for the development of tourism in particular, Masjed-e-Soleiman Petroleum Museum Park, Journal of Environmental Science, Vol.30, No.35, pp.33-50. (In Persian).
  33. Draper, S. & Goodman, J. & Hardyment. R. & Murray, V. (2009) Tourism 2023 Forum for the Future. edition1, Publisher: Forum for the Future, London.
  34. Esmailzadeh, Hassan. & Esmailzadeh, Yaghoub. (2017) Identifying the effective and influential components of sustainable tourism in coastal cities (Case study: Bandar Anzali), Geographical space, Volume 17, Number 60, pp. 55-77. (In Persian).
  35. Ezzatpanah, Bakhtiar. (2020) Explaining the driving forces affecting the future of tourism industry development in border cities Case study: Baneh, Urban Tourism Magazine, Vol.7, No.1, pp. 78-69. (In Persian).
  36. Fahey, L. & Randall, R.M. (1998) Learning from the Future: Competitive Foresight Scenarios. Edition3, New York: Wiley Publications.
  37. Farajzadeh Asl, Manouchehr. (2005) System of Geographical Studies and its Application in Tourism Planning, First Edition, Tehran: Samat. (In Persian).
  38. Gössling, S. & Scott, D. (2012) Scenario planning for sustainable tourism: an introduction, Journal of Sustainable Tourism, Vol.20, No.6, pp.773-778.
  39. Hall, Michael & John, Colin. (1999) Tourism Policy, translated by Seyed Mohammad Arabi, first edition, Tehran: Cultural Research Office. (In Persian).
  40. Hartman, S. & Wielenga, B.& Heslinga, J.H. (2020) The future of tourism destination management: building productive coalitions of actor networks for complex destination development, Journal of Tourism Futures, Vol.6, No.3, pp.213-218.
  41. Hassani, Ali. & Varhimzadeh, Masoumeh. (1398) Futurism of tourism industry in Tehran, Journal of Urban Tourism Vol.6, No.1, pp.148-135. (In Persian).
  42. Heidari Chianeh, Rahim. & Taba Azgami, Reza. & Khadijeh, Seyedeh. Soltani, Nasser. & Motamedi Mehr, Akbar. (2013) An Analysis of Tourism Policy in Iran, Journal of Tourism Planning and Development, Vol.2, No.5, pp.32-11. (In Persian).
  43. Hosseinzadeh Dalir, Karim. & Gorbani Golzari, Sepideh. & Ghorbani Golzari, Sahar (2016) Investigating and recognizing the capabilities of sustainable tourism development in Tabriz using the SWOT model, Geographical Quarterly of Tourism Space, Vol.5, No.19, pp.19-40. (In Persian).
  44. Ibrahimzadeh, Isa. & Kazemizad, Shamsullah. & Eskandari, Mohammad. (2011) Strategic planning of tourism development with emphasis on religious tourism in the case of Qom, Quarterly Journal of Human Geography Research, Vol.43, No.76, pp.115-141. (In Persian).
  45. Kalantari, Mohsen. & Malek, Marzieh. (2015) Spatial Analysis and Leveling of Tourist Attractions and Communication Infrastructure and Road Network in Desert Areas of Iran (Case Study: Khor va Biabank), Journal of Geographical Studies of Arid Areas, Vol.5, No.17 pp.55-71. (In Persian).
  46. Karami, Mohammad Reza. (2003) Location of Technical and Vocational Vocational Schools Using Geographic Information System (Case Study of Tabriz), Master Thesis in Geography and Urban Planning, Faculty of Humanities, University of Tabriz. (In Persian).
  47. Khatai, Mahmoud. & Farzin, Mohammad Reza. & Mousavi, Ali. (2011) Measuring the efficiency of hotels in Tehran using data envelopment analysis method, Quarterly Journal of Economic Research, Vol.8, No.2, p.24-1. (In Persian).
  48. Kobaend, Saeed. (2000) Methods of providing housing for low-income groups in Iran (Case study: Tabriz), Master Thesis in Geography and Urban Planning, Faculty of Humanities, University of Tabriz. (In Persian).
  49. Lub, X. D. & Rijnders, R. & Caceres, L. N. & Bosman, J. (2016) The future of hotels: The Lifestyle Hub. A design-thinking approach for developing future hospitality concepts, Journal of Vacation Marketing, Vol.22, No.3, pp 249-264.
  50. Malekifar, Aqeel. (2006) The Alphabet of Future Research, First Edition, Tehran: Asef Thought Center. (In Persian).
  51. Movahed, Ali. (2007) Urban Tourism, First Edition, Ahvaz: Shahid Chamran University Press. (In Persian).
  52. Page, S. J. & Yeoman, I. & Connell, J. & Greenwood, C. (2010) Scenario planning as a tool to understand uncertainty in tourism: the example of transport and tourism in Scotland in ۲۰۲۵, Current Issue in Tourism, Vol.13, No.2, pp 99-137.
  53. Papli Yazdi, Mohammad Hossein. & Saghaei, Mehdi. (2006) Tourism (Nature and Concepts), First Edition, Tehran, Samat Publications. (In Persian).
  54. Rasgalam, Khalil. & Moghadam, Bijan. & Heidari, Rasoul. (2010) Investigating the advantages and limitations of tourism development using SWOT analysis Case study: Tourism centers of Shahrekord city, Tourism management studies, Vol.4, No.11-12, pp. 142-123. (In Persian).
  55. Rezvani, Ali Asghar. (2007) Geography and Tourism Industry, seventh edition, Tehran: Payame Noor University Press. (In Persian).
  56. Role Environmental Consulting Engineers (2018) Studies of the comprehensive plan of Tabriz city, General Department of Roads and Urban Development of East Azerbaijan Province. (In Persian).
  57. Sarai, Mohammad Hussein. & Nouri, Mahboubeh. & Asyabani, Zahra. (2015) Sustainable Tourism Development Strategy in Neyriz Using SOAR Strategic Analysis, Geographical Explorations of Desert Areas, Vol.6, No.1, pp.74-51. (In Persian).
  58. Shams, Shahabuddin. & Hosseini, Abolhassan. & Khorshidan, Radman. (2016) Analysis and evaluation of fuzzy hierarchical analysis method in prioritizing rural tourism development scenarios, tourism planning and development, Vol.5, No.18, pp.178-158. (In Persian).
  59. Statistics Center of Iran (2016) Results of the General Census of Population and Housing in 2016. (In Persian).
  60. Taghvaei, Massoud. & Akbari, Mahmoud. (2009) Introduction to Urban Tourism Planning and Management, First Edition, Isfahan: Payam Alavi Publications. (In Persian).
  61. Takano, S-ei. (2009) Application of Combined SWOT and Analytic Hierarchy Process (AHP) for Tourism Revival Strategic Marketing Planning، A Case of Sri Lanka Tourism, Journal of the Eastern Asia Society for Transportation Studies, Vol.8, No.1, pp.954-969.
  62. Teymouri, Razieh. (2016) Modeling the Ecological Structure of Urban Green Space Development with a Future-Research Approach Case Study: Tabriz Metropolis, PhD Thesis in Geography and Urban Planning, Faculty of Geography and Planning, University of Tabriz. (In Persian).
  63. Thabet, A. (2007) An approach to a strategy for improving Libya’s tourism industry, International Biennia Tourism, 26, No.1, pp 22-34.
  64. Yeoman, I.S. & Beeton, S. (2014) The State of Tourism Futures Research: An Asian Pacific Ontological Perspective, Journal of Travel Research, Vol.53, No.6, pp.675-679.
  65. Zali, Nader. & Beheshti, Mohammad Baqer. (2009) Identifying the key factors of regional development with a scenario-based planning approach (Case study of the province: East Azerbaijan), Journal of Spatial Planning and Planning, Vol.11, No.1, pp.60-11. (In Persian).
  66. Zali, Nader. (2009) Regional Development Foresight with Scenario-Based Planning Approach (Case Study: East Azerbaijan Province) Supervisor: Mohammad Reza Pourmohammadi, PhD Thesis in Geography and Urban Planning, University of Tabriz. (In Persian).
  67. Zarabadi, Zahra Sadat Saeedeh. & Abdullah, Bahar. (2013) Evaluation of effective factors in the development of tourism industry in Chabahar Free Zone using ANP network analysis process method, Iranian Journal of Architecture and Urban Planning, Vol.4, No.6, pp 37-48. (In Persian).
نشریه گردشگری شهری
دوره 8، شماره 1
اردیبهشت 1400
صفحه 67-82

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار